Peylasop soqrat: “Öz xataliqini étirap qilish pezilettur”

Amérikidiki “Insaniy munasiwetler instituti” ning qurghuchisi dé'il karnik “Kishiler bilen qandaq mu'amile qilisiz?” namliq esirining “Soqratning qayil qilish usuli” dégen babida mundaq dep yazidu:
-Nurghun kishiler özide yétildürüsh mumkin bolghan bezi maharetlerdin mehrum yashaydu. Ular özliride yétildürüshke urunmighan bu maharetning tégide kishilerni siliqliq bilen öz rayigha köndürüshning sirliri yatmaqta.

Dunyagha meshhur peylasop soqrat bu mawzuda töwendiki usullarni tewsiye qilidu:
Birinchisi: kishilerning xataliqigha ularni“Xatalashtingiz” démestin tüzitish bérish. Biraw sizning yüzingizge “Xatalashtingiz” dése, sizning keypiyatingiz hergizmu yaxshi bolmaydu, choqum rahetsiz bolisiz, bu söz sizge urulghan mushttinmu qattiq tégidu. Bu omumiy insan tebi'iti. Ehwal shundaq iken, siz qarshi terepke “Siz xatalashtingiz” dégen sözni ochuqla éytqiningizda uningdin némini kütmekchisiz? tebi'iyki, uningdin ijabiy qobulni alalmaysiz. Chünki mundaq söz, uning tükini tetürge örüp qoyidu we uni xataliqta ching turidighan qilip qoyidu. Yene siz “Birawgha buning toghriliqini ispatlap béreleymen” dégen'ge oxshash sözni qet'iy qilmasliqingiz lazim. Chünki mundaq déyish “Sizdin men eqilliq men, siz bilmigen nersini sizge éytip bériwatimen” dégenlik bolup, qarshi terepni rahetsiz qilidighan selbiy uslubtur. Ish buning bilenla toxtap qalmaydu. Bu ehwalda, ikki terep otturisida jédel-majiralar chiqishi mumkin. Chünki, siz kishilerning rayini zorluq bilen özgertelmeysiz, peqet chirayliq qayil qilish usuli bilenla özgerteleysiz. Insan shundaq mewjudatki, özidiki her qandaq bir adet yaki kemchilikni bezide özlükidin özgertip kételeydu. Emma insan bashqilar teripidin xatalashturulghanda yaki “Siz xatalishiwatisiz” déyilgende, uning öz rayida ching turush küchi birdinla örlep kétidu we téximu mehkem turuwalidu. Shunga peylasoplardin biri oghligha: “Bashqilardin köp hékmetlik bol, biraq özüngning hékmetlik ikenlikingni bashqilargha éytma” dégen iken.

Ikkinchisi: qarshi terepning xata pikrige chirayliq uslub bilen tüzitish béri'ish. Biraw sizge xata bir pikirni éytsa, uning xataliqini ochuq éytmang. Belki “Yaxshi, undaqta méningmu bir pikrim bar, belki xatalashqan bolushum mumkin, qéni éytip baqay, xata bolsa tüzitish bergeysiz, chünki men köprek xataliship qalimen” dep söz bashlang. Mundaq qilish bir séhir bolup, uning séhir küchi bilen qarshi teripingizdiki ademning könglini birdinla özingizge qaritiwalalaysiz. Netijide, özining xataliqini yüzini qizartmastinla tonup yétip, sizning qarashliringizni we bashqiche pikringizni özlükidin qayilliq bilen qobul qilidighan halgha kélip qalidu. Bolupmu yuqiriqi jümlidiki“Men köprek xataliship qalimen” dégen söz anglighuchining könglini xuddi chiraghdek parlitishqa we uni qayil qilishqa yéterlik. Eksiche, “Sizning déginingiz toghra emes” yaki“Men toghrisini éytip bérey”dégen'ge oxshighan ibariler ijtima'iy munasiwettiki eng selbiy sözler bolup, ijabiy netije bérishtin elwette yiraqtur. Chünki mundaq waqitta qarshi terep sizning toghra pikringizni qobul qilish emes, belki uninggha qarshi chiqish üchünla tirishidu.

Üchinchisi: xataliqni dadil étirap qilish. Siz özingizning xataliqini étirap qilghan haman qarshi tereptikisi kim bolushidin qet'iynezer, sizge bolghan köz qarashlar selbiyliktin ijabiyliqqa derhal özgiridu-de, qarshi terep sizni teqdirligüsi kélidu we sizge qayil bolidu. Belki shu munasiwet bilen özining xatalashqan tereplirinimu étirap qilip tashlaydu. Chünki “Öz xataliqini étirap qilish pezilettur” deydighan hékmet bar. Siz xataliqingizni étirap qilghan ikensiz, barliq munaziriler, talash-tartishlar özlükidin toxtap qalghan we sizge qarshi bölen'gen chishlar öz ornida turup qalghan bolidu. Chünki adem balisi choqum xatalishidu. Mesile xatalishishta emes, belki xataliqni étirap qilmasliqta. Xataliq étirap qilin'ghan iken, mesile hel boldi dégen gep.