Уйғур елидә әйдизниң кәң даиридә тарқилишиға әгишип, әйдиз йитимлириму көпәймәктә


2004.10.13

Нөвәттә уйғур ели әйдизләр сани җәһәттә хитай бойичә төтинчи орунда туруп кәлмәктә. Йеқинқи йилларда әйдиз кесәллики билән вә зәһәрлик чекимлик сәвәби билән ата анилири өлүп кәткән йетим балиларниңму сани барғанчә көпийиватқан болсиму, бу әйдиз йетимлири үчүн уйғур елидә һазирғичә бирму параванлиқ оргини қурулмиған. Бу хитайдики җидди тәдбир елишқа тегишлик бир мәсилигә айланған.

Хитайниң әйдиз һәққидики истатестикилирида, уйғур елиниң әйдизниң тарқилиш сүрити вә даириси җәһәттинму хитай бойичә алтә йилдин буян алдинқи орунни игиләп келиватқанлиқи билдүрүлмәктә. Шундақла уйғур елидә мәлум болған әйдиз вероси билән юқумланғанларниң сәккиз миңдин ашқанлиқи, юшурун һалдики әйдизләрсаниниң униңдин нәччә һәссә юқири болиши мүмкинлики көрситилмәктә.

٪ 93 И уйғур

Уйғур елидики әйдизләр асасән үрүмчи вә ғулҗида әң көп болуп, уларниң 93٪ и зәһәрлик чекимлик арқилиқ юқумланғанлардур.

Үрүмчи шәһәрлик әйдиздин мәслиһәт бериш орнидин игилигән мәлуматимизға қариғанда, уйғур елидики әйдизләр шундақла зәһәрлик чекимлик чәккүчиләрниң 90 ٪ идин көпрәкини йәнила уйғурлар тәшкил қилидикән. Шундақла йеқинқи үч йилдин буян аялларниң әйдиз билән юқумлиниш нисбити барғанчә юқирилап бериватқан болуп уйғур елидә һазир әйдизләрниң үчтин бирини аяллар игәлләйдикән.

Шундақла йеқинқи бир нәччә йилдин буян әйдиз билән юқумланғучиларниң көп қисми әйдиз кесәллики вә зәһәрлик чекимлик сәвәбидин өлүп кетиватқан болуп, уларниң пәрзәнтлири әйдиз йетимлириға айланған. Шундақла уйғур елидә бу әйдиз йетимлири үчүн мәхсус ярдәм беридиған бирму параванлиқ орни қурулмиғачқа, бу әйдиз йетим балилар җәмийәттә игә- чақисиз, оқушсиз һалда турлүк мүшкүл һаятни бешидин кәчүрмәктә икән.

Хитай даирлири әйдиз йетимлириға мәбләғ аҗратти

Уйғур райони тор бәтлиридә елан қилинған хәвәрләрдин уйғур елидики әйдиз йетимлар әһвалиниң хитай һөкүмитиниң деққитини тартқанлиқи көрүнмәктә.

Уйғур райони тор бетидә 13 - өктәбир елан қилинған хәвәрдин ашкарилинишичә хитай хәлқ ишлири министерлики уйғур елини өз ичигә алған әйдиз мәсилиси еғир болған 9 өлкигә мәхсус әйдиз йетим балилириниң оқуш һәм турмушиға ярдәм бериш соммиси чүшүргән.

Уйғур елидики әйдиз йетимлири үчүн 700 миң юән аҗритилған болуп уйғур районидики хитай һөкүмәт даирилири буниңға әйдиз йетимлирини қутқузуш орнидин бирни қурмақчи икән.

Һазирға қәдәр уйғур елидә қанчилик әйдиз йетимлири барлиқи вә уларниң турмуш, оқуш, давалиниш әһваллири һәққидә ениқ мәлумат берилип бақмиди.

Биз бу һәқтә мәлумат елиш үчүн әйдизниң тарқилиш сүритиниң тезлики җәһәттә хитай бойичә алдинқи орунда санилип кәлгән ғулҗа шәһридики мәлум җамаәт хәвпсизлик оргиниға телифон қилдуқ. Зияритимизни қобул қилған сақчи әйдиз билән юқумланғучиларниң асасән зәһәрлик чекимлик чәккүчиләр икәнлики, бу икки мәсилиниң зич мунасивәтлик икәнликини сөзләп бәргән болсиму әмма уйғур елидики әйдиз йетимлири һәққидә анчә билмәйдиғанлиқини ейтти.

Уйғур елидә әйдиз 80 – йилларниң ахирида башланған

Әйдиз вероси билән юқумланғанларда адәттә 10 йилдин 15 йилғичә кесәллик аламәтлири күчийиду.Уйғур елидә әйдизниң тарқилиши 1980 - йилларниң ахири, 1990 - йилларниң бешидин башланған болуп нөвәттә уйғур елидә әйдиз билән юқумланғучиларда ениқ аламәтләр көрүлидиған һәм өлүп кетидиған әһваллар еғирлишиватқан болуп, буниң билән әйдиз йетимлири мәсилиси, әйдиздин юқумлинишниң алдини елиш, контрул қилиш мәсилилири җидди тәдбир елишқа тегишлик мәсилә болмақта.

Әмма зияритимизни қобул қилған уйғурлар әйдизниң уйғур елидә тарқилишиниң барғанчә еғирлишиши вә буниң билән келип чиққан мәсилиләргә хитай даирилириниң сәл қарап келиватқанлиқини билдүрмәктә.

Илгири уйғур елидә җамаәт хәвпсизлик оргинида сақчи болуп ишлигән голландийидә яшаватқан бәхтияр әпәнди," әйдизгә аит мәсилиләр уйғур хәлқи өзи ойғунуп тәдбир алмиғичә һәл болмайду" дигән иди. (Гүлчеһрә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.