Uyghur élide eydizning keng da'iride tarqilishigha egiship, eydiz yitimlirimu köpeymekte


2004.10.13

Nöwette Uyghur éli eydizler sani jehette xitay boyiche tötinchi orunda turup kelmekte. Yéqinqi yillarda eydiz késelliki bilen we zeherlik chékimlik sewebi bilen ata aniliri ölüp ketken yétim balilarningmu sani barghanche köpiyiwatqan bolsimu, bu eydiz yétimliri üchün Uyghur élide hazirghiche birmu parawanliq orgini qurulmighan. Bu xitaydiki jiddi tedbir élishqa tégishlik bir mesilige aylan'ghan.

Xitayning eydiz heqqidiki istatéstikilirida, Uyghur élining eydizning tarqilish sür'iti we da'irisi jehettinmu xitay boyiche alte yildin buyan aldinqi orunni igilep kéliwatqanliqi bildürülmekte. Shundaqla Uyghur élide melum bolghan eydiz wérosi bilen yuqumlan'ghanlarning sekkiz mingdin ashqanliqi, yushurun haldiki eydizlersanining uningdin nechche hesse yuqiri bolishi mümkinliki körsitilmekte.

٪ 93 I Uyghur

Uyghur élidiki eydizler asasen ürümchi we ghuljida eng köp bolup, ularning 93٪ i zeherlik chékimlik arqiliq yuqumlan'ghanlardur.

Ürümchi sheherlik eydizdin meslihet bérish ornidin igiligen melumatimizgha qarighanda, Uyghur élidiki eydizler shundaqla zeherlik chékimlik chekküchilerning 90 ٪ idin köprekini yenila Uyghurlar teshkil qilidiken. Shundaqla yéqinqi üch yildin buyan ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbiti barghanche yuqirilap bériwatqan bolup Uyghur élide hazir eydizlerning üchtin birini ayallar igelleydiken.

Shundaqla yéqinqi bir nechche yildin buyan eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning köp qismi eydiz késelliki we zeherlik chékimlik sewebidin ölüp kétiwatqan bolup, ularning perzentliri eydiz yétimlirigha aylan'ghan. Shundaqla Uyghur élide bu eydiz yétimliri üchün mexsus yardem béridighan birmu parawanliq orni qurulmighachqa, bu eydiz yétim balilar jemiyette ige- chaqisiz, oqushsiz halda turlük müshkül hayatni béshidin kechürmekte iken.

Xitay da'irliri eydiz yétimlirigha meblegh ajratti

Uyghur rayoni tor betliride élan qilin'ghan xewerlerdin Uyghur élidiki eydiz yétimlar ehwalining xitay hökümitining déqqitini tartqanliqi körünmekte.

Uyghur rayoni tor bétide 13 - öktebir élan qilin'ghan xewerdin ashkarilinishiche xitay xelq ishliri ministérliki Uyghur élini öz ichige alghan eydiz mesilisi éghir bolghan 9 ölkige mexsus eydiz yétim balilirining oqush hem turmushigha yardem bérish sommisi chüshürgen.

Uyghur élidiki eydiz yétimliri üchün 700 ming yu'en ajritilghan bolup Uyghur rayonidiki xitay hökümet da'iriliri buninggha eydiz yétimlirini qutquzush ornidin birni qurmaqchi iken.

Hazirgha qeder Uyghur élide qanchilik eydiz yétimliri barliqi we ularning turmush, oqush, dawalinish ehwalliri heqqide éniq melumat bérilip baqmidi.

Biz bu heqte melumat élish üchün eydizning tarqilish sür'itining tézliki jehette xitay boyiche aldinqi orunda sanilip kelgen ghulja shehridiki melum jama'et xewpsizlik orginigha télifon qilduq. Ziyaritimizni qobul qilghan saqchi eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning asasen zeherlik chékimlik chekküchiler ikenliki, bu ikki mesilining zich munasiwetlik ikenlikini sözlep bergen bolsimu emma Uyghur élidiki eydiz yétimliri heqqide anche bilmeydighanliqini éytti.

Uyghur élide eydiz 80 – yillarning axirida bashlan'ghan

Eydiz wérosi bilen yuqumlan'ghanlarda adette 10 yildin 15 yilghiche késellik alametliri küchiyidu.Uyghur élide eydizning tarqilishi 1980 - yillarning axiri, 1990 - yillarning béshidin bashlan'ghan bolup nöwette Uyghur élide eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarda éniq alametler körülidighan hem ölüp kétidighan ehwallar éghirlishiwatqan bolup, buning bilen eydiz yétimliri mesilisi, eydizdin yuqumlinishning aldini élish, kontrul qilish mesililiri jiddi tedbir élishqa tégishlik mesile bolmaqta.

Emma ziyaritimizni qobul qilghan Uyghurlar eydizning Uyghur élide tarqilishining barghanche éghirlishishi we buning bilen kélip chiqqan mesililerge xitay da'irilirining sel qarap kéliwatqanliqini bildürmekte.

Ilgiri Uyghur élide jama'et xewpsizlik orginida saqchi bolup ishligen gollandiyide yashawatqan bextiyar ependi," eydizge a'it mesililer Uyghur xelqi özi oyghunup tedbir almighiche hel bolmaydu" digen idi. (Gülchéhre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.