2004 - Yili xitay we Uyghur élidiki eydiz ehwali heqqide

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Köpligen eydiz pa'aliyetchi we mutexessisler, "ötken bir yil ichide xitay hökümiti gerche eydiz mesiliside ilgirikidin bir qeder tereqqiyperwer bolghan bolsimu, ularning eydiz késelining aldini élish we uni kontrol qilishta qolliniwatqan ünümlük chare -tedbirliri yétersiz boliwatqanliqtin, nurghunlighan mesililer yenila mewjut bolup turmaqta" dep körsetti.

Eydizning aldini élishta ilgirilesh boldimu?

Xelq ichi eydiz késilining aldini élish teshkilat bashliqi wey yenxey ependining bildürüshiche, 2004 - yili, xitay hökümiti eydiz mesilisi heqqide türlük siyasetlerni békitip, hetta dölet rehberliri eydiz bimarliridin hal sorash dégendek bir yürüsh herketlernimu élip barghan. Bundaq qilishtiki sewep, xitay hökümiti 2003 - yilida birleshken döletler teshkilatining eydiz késili alahide yighinida nurghun wedilerni qilghanliqidin iken. Emeliyette xitay merkizi hökümet we yerlik hökümetler teripidin bérilgen wediler intayin köp bolup, heqiqi ijra qilidighan ehwal nahayiti az körün'gen.

Xitay hökümitining eydiz mesiliside ilgirikidin bir qeder ilgirlishi pütünley xelq'ara bésimning künséri küchiyiwatqanliqidin bolghan. Wen yenxey pendi sözide yene " xitay hökümiti dawamliq téxi bir ishni qilmay turupla , tashqi dunyagha "undaq qilimiz, bundaq qilimiz" dep özini körsitishke tirishidu. Lékin, bundaq qilish peqet waqtinche rol oynap, mesilini hergizmu yiltizidin hel qilalmaydu" dep körsetti.

Dangliq eydiz pa'aliyetchisi li den ependi xitay hökümitining eydiz mesiliside tutqan pozitsiyisi heqqide toxtilip, "meyli merkizi hökümet bolsun, yaki merkizi hökümet rehberliri bolsun, ular héchqachan eydiz mesilisini dölet ichidiki eng chong mesililer qatarida körmigen. Ular üchün hazir teywen mesilisi, qozghilang mesilisi muqimliq mesilisi dégendekler eng muhim bolup, eydiz apitidinmu aldinqi orunda turidu. Shunga, ular hergizmu eydiz mesilisi heqqide artuqche bash qaturishni xalimaydu" dep bildürdi.

Eydiz bilen yuqumlan'ghanlar sani 10 milyon'gha yétishi mumkin

Xitay hökümiti teripidin élan qilin'ghan sanliq melumatta éytilishiche, hazir xitayda 840 ming adem eydiz wirosi bilen yuqumlan'ghan. Lékin, xelq ichidiki eydiz pa'aliyetchiliri we eydiz mutexessislirining bildürüshiche, emeliy san buningdin nechche hesse yuqiri bolghan. Dunya sehiye teshkilatimu, " xitaydiki eydiz késilining tarqilish ehwali intayin éghir bolup, hökümet jiddi chare-tedbir qollanmisa bolmaydighan derijige yetti" dep tekitlep, " eger hökümet jiddi chare- tedbirlerni qollanmaydiken, 2010 - yiligha barghanda, xitaydiki eydiz wirosi bilen yuqumlan'ghanlar sani10 milyon'gha yétishi mumkin" dep perez qilmaqta.

Xitay eydiz késilini kontrol qilishta, aldi bilen rastchil bolishi kérek

Dangliq doxtur we eydiz pa'aliyetchisi gaw yawjé xanim " eger xitay hökümiti heqiqeten eydiz késilini kontrol qilimiz deydiken, aldi bilen emeliyetni közde tutup, rastchil bolishi kérek. Eger bundaq qilmay yenila yalghan gep qilip, köz boyamchiliq qilidiken, undaqta eydiz késili tüpeylidin kélip chiqidighan aqiwet 2 - dunya urishidinkidinmu éghir bolidu" dep körsetti.

Uyghur élida eydiz wirosi bilen yuqumlan'ghanlar sani 9730 gha yetti

Xitay hökümitining yéqinda ürümchidin bergen xewiridin melum bolushiche, bu yil yil axirigha qeder, Uyghur élida eydiz wirosi bilen yuqumlan'ghanlar sani 9730 gha yetken bolup, memliket ichidiki omumi sanning 13 pirsentini igiligen. Bolupmu yéqinqi bir- ikki yildin buyan aqsu we qeshqer qatarliq rayonlarda, eydiz wirosining tarqilish sür'iti intayin téz bolup, eydiz késili tüpeylidin ölüp kétiwatqanlar sanimu barghanséri köpeygen.

Uyghur rayonidiki eydiz mesilisi heqqide mexsus tetqiqat élip bériwatqan doktor muhemmet imin ependi Uyghur rayonining 2004 - yilidiki eydiz ehwali, xitay hökümitining buninggha tutqan siyasiti we öz arzuliri heqqide toxtilip mundaq didi:

• Doktor muhemmet imin ependi mundaq dédi
• Download story audio