Amérika bilen xitay eydizning aldini élish üchün hemkarlishish pilani tüzdi
2005.09.01
Düshenbe küni amérikidiki merülend uniwérsitétining insanlardiki késel wirusi tetqiqat instituti bilen xitayning késelliklerning aldini élish we kontrol qilish merkizi birlikte 3 yilliq pilan tüzüp, eydiz késilining aldini élish üchün, öz'ara hemkarlashmaqchi boldi.
Amérika xitaygha yardem qilip, ünümlük eydiz dorisi tetqiq qilip chiqmaqchi
"Baltimor quyash géziti" de élan qilin'ghan melumatta körsitilishiche, eydiz wirusini bayqighuchi, merülend uniwérsitétining insanlardiki késel wirusi tetqiqat instituti bashliqi robért gelo ependi, insanlardiki késel wirusini tetqiq qilish xizmitining özi xitaydiki eydiz késilini kontrol qilishqa zor töhpe qoshalaydighanliqini melum qilghan. Uning bildürüshiche, amérikining bu qétim eydiz mesilisi heqqide xitay bilen hemkarlishishtiki meqsiti, xitayche dawalash bilen gherbche dawalashni birleshtürüp, eydiz késilini dawalashtiki ünümlük dorini tetqiq qilip chiqish iken. Bu xil tetqiqat xitayning eydiz heqqide tüzüp chiqiwatqan istratégiyilirige, xitay doxturlirining eydiz bimarlirigha toghra di'agnoz qoyushi we eydiz késilini kontrol qilishigha nahayiti chong yardemchi bolidiken.
Merülend uniwérsitétining insanlardiki késel wirusi tetqiqat instituti ishxana mudiri deywid ependimu "bu qétim amérikining xitay bilen hemkarlishishtiki asasi wezipisi xitaydiki eydiz bimarlirigha eng muwapiq we ünümlük dorini tetqiq qilip chiqish" dep tekitlep, hazir amérikida, eydiz bimarlirini dawalashta, normalda 20 nechche xil dorining arisidin 3 xilni tallap birlikte ishlitiwatqanliqini, lékin xitayda bolsa eydiz doriliri nahayiti kem bolup, peqet 6 xil dorining ishlitiliwatqanliqini melum qildi.
Bu qétimqi 3 yilliq hemkarlishishqa, 7 milyon amérika dolliri serp qilinidiken
Xitay sehiye ministirliqi xitaydiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlarning sani 840 ming dep élan qilghan. Lékin birleshken döletler teshkilatining perizi boyiche éytqanda, eger xitay hökümiti eydiz mesilisi heqqide jiddiy chare -tedbirlerni qollanmaydiken, 5 yilgha qalmay, xitaydiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlar sani hazirqidin 10 hesse köpiyip, 10 milyon'gha yétip baridiken. Xitayda, eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilar 80 - yillarning béshidila bayqalghan bolup, 90 - yillargha barghanda, késel keng kölemde tarqilishqa bashlighan. Lékin tetqiqatchilarning bildürüshiche, xitay hökümiti eydiz mesiliside izchil halda inkar qilish we özini qachurush pozitsiyiside bolup, peqet yéqinqi bir nechche yildin buyan, az tola chare - tedbirlerni qollinidighan we azdur- köptur meblegh salidighan bolghan.
Munasiwetlik melumatlarda körsitilishiche, amérika bilen xitay birlikte tüzüp chiqqan bu 3 yilliq pilanni ijra qilish üchün, ikki terep az dégende 7 milyon amérika dolliri meblegh sélishi kérek iken. Bu pul asasen amérika we xitay hökümiti teripidin bérilidighan bolup, yetmigen qismini bashqa yollar arqiliq hel qilinidiken.
Eng muhim mesile - aldini élish mesilisi
Nyu yorktiki kolombiye uniwérsitétining méditsina tetqiqatchisi doktor muhemmet imin ependi amérika bilen xitayning bu 3 yilliq eydiz pilani heqqide toxtilip, " xitaydiki shundaqla Uyghur élidiki eydiz mesilisini bir terep qilishta, muhim nuqta eydiz késilining aldini élish, andin qalsa dawalash we tetqiqat élip bérish" dep tekitlep öz oy - pikirlirini mundaq bayan qildi:
"Amérika bilen jonggo otturisidiki bu pilan yaxshi bir bashlinish méning qarishimche. Lékin 7 milli'on héchqanche pul emes. Amérika 80 – yillarning bashlirida eydiz késili bayqa lghandin bashlap nechche milyart pullarni xejlep eydiz késilining aldini élish we uni dawalash ishlirigha ishlitiwatidu. Amérika bilen jonggo otturisidiki bu pilan yaxshi bir bashlinish bolsimu, lékin Uyghur élidiki eydiz késilini kontrol qilishqa melum rol oynishi mumkin, chong ümidlerni élip kélishi natayin. Chünki jonngoda adem jiq, eydiz késilining tarqilish ehwalini xélila éghir, uning üstige bu bir ijtima'iy we jem'iyet mesilisi bolghanliqi üchün, eng yaxshisi pütün jem'iyet omumyüzlük heriketke kélishi kérek. Azraq pul serip qilish yaki tetqiqatlarni élip bérish bilenla ünümlük hel bolushi natayin. Méning qarishimche, bu ikki terepmilik mesile, uning muhimi aldini élish, meghlup bolghanda andin dawalash".
Ziyaritimizni qobul qilghan muhemmet imin ependi "hazir meyli amérikida bolsun yaki yawrupa döletlirida bolsun, eydizni dawalash dégenlik, peqet bimarning ömrini bir nechche yil uzartish bolup, késelni pütünley saqaytish dégenlik emes, shunga eng muhimi yenila késelni kontrol qilish we uning aldini élish mesilisi" dep körsetti. U bu heqte mundaq dédi:
"Hemmimizge melum bolghandek, wirus adem bedinige kirgendin kéyin hüjeyre ichide yashighanliqi üchün uni pütünley négizidin saqaytip dawalash qiyin. Wirus keltürüp chiqarghan késellerge nisbeten élip bériliwatqani asasen wirusning köpiyishini kontrol qilip késel alametlirini yoqitishni asas qiliwatidu. Eydiz késilini dawalashmu asasen shu basquchta. Eydiz késilini peyda qilghuchi wirus HIV adem bedinige kirgendin kéyin her xil dorilarni ishlitish arqiliq uning köpiyishining aldini élish, hergiz uni yoqitiwétish emes. Mundaqche éytqanda yoq qiliwételmeydu. HIV Wirusi tereqqi qilip eydiz késilige aylinip ademning jinini alidu. Bu yerdiki dawalash peqet waqitni uzartalaydu, shunga meyli amérika yaki yawropada bolsun, dawalashning özi peqet bimarning ömrini uzartish rolinila oynaydu. Késelni saqaytishqa hazirgha qeder téxi ünümlük ussul yoq. Shunga bizge nisbeten birdin – bir amal kontrol qilish, shu késelge giriptar bolushning aldini élish. (Méhriban)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitay we Uyghur élidiki eydiz yétimlirining sani hessilep köpeymekte
- Zeherlik chékimlikke qarshi turushta pash qilghuchilarni mukapatlash yolgha qoyulmaqchi
- Xitay we Uyghur élidiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghan balilarning ehwali éghir bolmaqta (2)
- Xitay we Uyghur élidiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghan balilarning ehwali éghir bolmaqta (1)
- Uyghur élining zeherlik chékimlik weziyiti Uyghurlarni endishige salmaqta