Uyghur élida eydizning aldini élishtiki eng muhim mesile néme?

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Béyjingdiki yer asti poyiz istansisidiki eydiz heqqidiki teshwiqat taxtisi. 1-Dékabir. AFP

Uyghur élida tunji eydiz wirusi (HIV)bilen yuqumlan'ghuchi 1996 - yili bayqalghandin bashlap hazirgha qeder on yilgha yetmigen waqit ichide Uyghur éli eydiz eng tiz tarqiliwatqan jaygha aylandi. 2006 - Yilidiki eydiz tekshürüsh netijisidin Uyghur élida hazirgha qeder bayqalghan yuqumlan'ghuchilarning sanining 14 mingdin ashqanliqi ashkarilandi bu yuqumlan'ghuchilirining 88%ti Uyghurlar. Uyghur élida eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning emili sanning 60mingdin ashidighanliqi mölcherlenmekte. Xitaydiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning 10%ni i Uyghurlar igileydu. Ularning arisida zeherlik chékimlik bilen shughullan'ghuchilar 85% ke yéqin.

Uyghur élide eydizning tarqilish da'irisi keng

Bu sanliq melumatlardin körüwélishqa boliduki eydiz Uyghurlargha tehdit élip kelmekte. Nöwette eydiz wirusi Uyghur élining bulung pushqaqlirighiche yamrawatqan bolup statistikiliq melumatlardin melumki hazir Uyghur élining 5 oblast sheher hemde 69 nahiyiside eydiz bayqalghan. Bolupmu hetta yézilardimu eydizning bayqilishi Uyghur élining eydizning qorshawida qalghanliqidin dérek bermekte.

Eydiz tiz tarqiliwatqan bashqa jaylargha sélishturghanda Uyghur élining ehwali bir qeder alahide bolup, eydizlerning köpükchisi zeherlik chékimlik bilen munasiwetlik hemde asasen 20 yashtin 40 yashqiche bolghan yashlardur.

Uyghur élide eydizning tarqilish sür'iti kishini chöchitidu

Uyghur élide eydiz tarqilishining sür'iti xelq'arada eydiz tetqiqat qilghuchi mutexessislerning chöchütmekte. Amérika paytexti washin'gtondiki eydiz tetqiqat merkizi uchur bölümining mes'uli arwantos ependi ziyaritimizni qobul qilip Uyghur élining eydiz weziyiti kem uchraydighan alahide jiddi ehwal dep körsetti.

Arwantos ependi xitayning omumiy eydiz weziyitining éghirliqini hemde buninggha xitay hökümitining waqtida hem toghra tedbir qollanmighanliqining asasliq seweb boliwatqanliqini otturgha qoydi.

Arwantos ependi mundaq deydu: "men Uyghur élining heqiqi ehwalini bilmeymen emma melum bolghan eydiz heqqidiki sanliq melumatlarni élip éytqanda gerche Uyghurlarda eydizning tarqilish tarixini afriqigha oxshash dunyada eydiz eng éghir jaylargha sélishturalmisaqmu, emma eydizning tarqilish sür'iti yigirme milyon etrapidiki xelqqe nisbeten bu ajayip yuqiri nisbet. Dunyada eydiz tarqilishining tézlik ehwali bilen sélishturghandimu bu kishini chöchitidighan sanlardur".

Eng halqiliq mesile xelqning bu heqte qoghdinish éngining töwen boluwatqanliqi

Arwantos ependi "Uyghur élide eydizning tarqilishida eng ejellik mesile néme ?" dégen so'alimizgha ajwab bérip mundaq deydu:

"Méningche Uyghur rayonida eydizni zeherlik chékimliktin ayrip qarighili bolmaydu, lékin nöwette Uyghur weziyitidin éytqanda eydizning aldini élishta uchrawatqan eng halqiliq mesile xelqning bu heqte qoghdinish éngining töwen boluwatqanliqi. Yeni eydizning aldini élish sawatliridin xewersizlikidur".

Arwantos ependi "Uyghur élining mushundaq alahide bir weziyitige nisbeten eydizning aldini élishta eng muhim yol néme ?" dégen so'alimizgha mundaq jawab berdi:

"Xelq'arada eydizning tarqilishining aldini élishta omumyüzlük qolliniwatqan usul zeherlik chékimlik chekküchilerning oxshash yingnini ishlitishidin saqlinish, bixeter bolmighan jinsiy alaqining aldini élish dégenler emma Uyghur élida téxi bu xil usullarni qollinishtin burunqi eng asasiy basquch yeni teshwiqat eydiz heqqide xelqni sawatqa ige qilish tamamlanmighan bir weziyette elwette bu jaydiki eng jiddi shundaqla muhim wasite eng awal eydizge qarshi teshwiqatni kücheytish"

Bular eydiz mutexessislerning köz qarashlar emes. Uyghurlarmu nöwette eydiz teshwiqat küchining ajiz ikenlikini inkas qilmaqta shundaqla bu mesilige köngül boliwatqan Uyghurlar Uyghurlarda eydizning yenimu ewj élishini tosash üchün teshwiqatni téléwizor radi'olarda keng da'iride teshwiq qilish bilen teng jama'et xewepsizlik tarmaqliri, hökümet zeherlik chékimlik etkestichilirige zerbe bérishni kücheytish kérek. Ishsizliq mesilisini hel qilishi kérek. Eng muhimi Uyghurlarning tebiy exlaq mektipi bolghan dinniy étiqadigha tosqunluq qilmasliq kérek. Dégendek köz qarashlirini otturgha qoymaqta. (Gülchéhre)