Xitay we Uyghur élidiki muhit bulghinishi éghirlashmaqta

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Xitay dölet muhitni asrash idarisining bashliqi chén bingning melum qilishiche: xitay hökümiti 2006 - yili bashlinidighan 5 yilliq pilanida, bulghan'ghan muhit mesilisini bir terep qilish üchün, 157 milyard amérika dolliri meblegh sélish qararini chiqarghan. Xitay hökümitining bu qétim muhit üchün salmaqchi bolghan meblighi dölet ishlepchiqirish omumi qimmitining 1. 5٪ Ni igiligen bolup, ilgiriki 5 yilliq pilan'gha sélishturghanda, bir hesse köpeygen.

Xitay dölet muhitni asrash bash idarisining bashliqi chén bing xitayning bu qétimqi muhit üchün salmaqchi boliwatqan meblighining ilgirikidin köp bolidighanliqini melum qilish bilen bir waqitta, ilgiri xitayning muhit üchün ajratqan meblighining 30٪ ining hökümet teripidin bérilmigenlikini ashkarilidi. U sözide yene " xitayning muhit bulghinish mesilisi üchün ajritilidighan meblighi az digende dölet ishlepchiqirish omumi qimmitining 3٪ ni igiligende, andin uning ünümini körgili bolidu"dep bildürgen.

Xitayda muhitning bulghinish ehwali künséri éghirlashmaqta

Amérika awaziradi'osining xewerler tor bétide bérilgen munasiwetlik melumatlarda éytilishiche: xitay hökümiti bundin kéyinki 5 yil ichide muhit bulghinish mesilisini bir terep qilishta, ziyanliq exletlerni tazilash, sheherdiki kéreksiz su we turmush exletlirini bir terep qilish we shundaqla kömür küli qatarliqlarni yoq qilish digendeklerni asas qilidiken.

29 - Mart küni ürümchi tengritagh tor bétide " junggu'oda muhitning bulghinishi éghir bolmaqta" digen timida melumat bérilgen bolup, mezkur melumatta xitayning sana'etlishish we sheher, bazarlishishning téz bolishi sewebidin, muhit we ikologiye jehette zor bedel töligenliki körsitilgen. Mezkur melumatta yene: xitayda maturluq qatnash wastilirining téz köpiyishi we kömürning köp miqtarda köydürilishi sewebidin, béyjin qatarliq chong sheherlerning hawasining bulghinishi téximu éghirlashqan, köp miqtardiki kislataliq yamghur yerge singip, yer we yer asti süyini bulghighan, bolupmu xitayning jenubiy we sherqiy rayonliridiki iqtisadiy tereqqi qilghan jaylarda, sheherlerning muhit bulghinishi körinerlik éghirlashqan.

Ademni échinduridighini xitay hökümiti eyni chaghda mezkur rayonda élip barghan atom siniqini nahayiti yoshurun halette élip barghachqa, tashqi dunya buningdin toluq xewerdar bolalmighan, hetta türlük gheyri késelliklerge giriptar bolup qalghan yerlik xelqmu nime üchün özlirining bundaq gheyri yaman késelliklerge giriptar bolup qilishini tonup yételmigen.

Tengritagh tor bétide bérilgen xewerde yene mundaq sanliq memumatlar ashkarilan'ghan: ötken yili xitayda 21 milyon tonna gunggurt oksidi qoyup bérilgen, bu 2002 - yilidikidin 12٪ éship ketken. Hazir xitayda kislataliq yamghurning bulghishigha uchrighan sheherler 260 qa yéqin bolup, her yili hawa bulghinishtin kélip chiqqan iqtisadiy ziyan 10 milyard yawrogha yetken. Mezkur memumatta yene xitaydiki herqaysi rayonlarning kömürge bolghan ihtiyajining künséri yuqiri boliwatqanliqi, issiqliq énirgiyisi zawutlirining köplep quruliwatqanliqi, ximiyiwiy oghutning hedidin artuq ishlitilidighanliqi we aptomobillarning üzlüksiz köpiyiwatqanliqi qatarliqlar ashkarilan'ghan.

Uyghur élidiki sheherlermu éghir derijide bulghanmaqta.

Biz Uyghur élidiki muhitni asrash idarisigha téléfon qilip, heqiqi ehwalni igilimekchi bolduq. Téléfonni alghan mezkur idare xadimi "bizning idarimiz mezkur rayonning muhitini yaxshilash üchün izchil halda nurghun tirishchanliqlarni körsitip kelmekte. Biz bu heqte nurghun xizmet körsettuq. Mesilen bundin ilgiri örümchining muhiti hazirqigha sélishturghanda téximu nachar idi. Hazir bolsa asman kökürüp, kishiler qish künlirimu kün nurini köreleydighan boldi" dep maxtandi.

Lékin, radi'omizning heqsiz liniyisige kéliwatqan téléfonlardin melum bolushiche, yéqinqi yillardin buyan ürümchi shehiridiki aptomobillarning téz sür'ette köpiyishi shundaqla zawutlarning arqa -arqidin köplep sélinishi mezkur shehirining bulghinish derijisini ilgirikidin téximu bek éghirlashshturghan. Bulupmu yéqinqi bir nechche yildin buyan hawaning zor derijide bolghinishi tüpeylidin, kishilerning késelge giriptar bolush nispitimu ilgirikidin örlep ketken.

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan washin'gtondiki xitay uchur merkizining mes'uli chin küydé ependi Uyghur élining muhit mesilisi heqqide toxtulup, xitay hökümiti uzun yil atom siniqi élip barghan lupnorni misalgha élip mundaq didi:

" Shinjangdiki muhit mesilisige kelsek, menche eng éghir mesile xitay hökümitining lopnorda uzun muddet élip barghan atom siniqi bolup hésablinidu. Xitay hökümiti atom siniqini mezkur rayonning hawa boshluqida élip barghachqa, uning muhitqa élip kelgen ziyini tesewwur qilghusiz éghir derijide bolup, yerlik xelq türlük yaman késelliklerge giriptar bolghan. Ademni échinduridighini xitay hökümiti eyni chaghda mezkur rayonda élip barghan atom siniqini nahayiti yoshurun halette élip barghachqa, tashqi dunya buningdin toluq xewerdar bolalmighan, hetta türlük gheyri késelliklerge giriptar bolup qalghan yerlik xelqmu nime üchün özlirining bundaq gheyri yaman késelliklerge giriptar bolup qilishini tonup yételmigen. Peqet yéqinqi yillardin buyan, dunya bu heqte az- tola melumatlargha ége bolmaqta. Shunga men xitay hökümitining lopnorda élip barghan atom siniqining tesiri mezkur rayonning muhitigha uzun muddet zor tesir yetküzidu dep qaraymen"

Xitaydiki muhit bulghinish mesilisi dunya muhitigha zor tesir yetküzmekte

Amérikidiki bir qisim muhit mesilisi mutexessisliri, " xitay hökümiti muhit bulghinish mesilisini bir terep qilishta, peqet pulghila tayanmay, belki özining muhit mesilisi heqqide tüzgen chare - tedbirlirining ünümlük bolushini oylishi kérek " dep körsetmekte.

Washin'gtondiki yersharilashturush siyasetlirini tetqiq qilish orginining mes'uli yéqinda xitay hökümitini "peqet iqtisadning tereqqi qilishighila köngül bölüp, muhitni asrash mesilisige sel qarap kelmekte" dep eyiblep, " xitayda muhit bulghinish mesilisi intayin éghir, hazir dunya boyiche éghir derijide bulghan'ghan sheherlerdin 10 ni bar, bularning yérimidin köpi xitayda bolup, ular dunya muhitigha zor tesir yetküzmekte" dep körsetti. (Méhriban)