Uyghur élide balilar yaqturup yewatqan bezi gösh türidiki yémekler némidin yasalghan?
2011.02.02

Uyghur tor betliride qiziq nuqta boluwatqan "siz chashqan göshini yene qanche waqit yémekchi ", " Uyghur qérindashlargha jiddiy signal", " balilirimiz némilerni istémal qilmaqta" dégen'ge oxshash témilardiki munazirilerdin, xitayda pash bolghan chashqan göshidin kalbasa, yeni "xotüychang" yasap sétish weqelirining Uyghurlar arisida zor ghulghula boluwatqanliqi melum.
Yéqindin buyan, Uyghur tor betliride, Uyghurlar istémal qiliwatqan teyyar yémeklikler, bolupmu kalbasa, yeni xitayche xotüychang dep atilidighan pishshiqlap ishlen'gen gösh türidiki yémekliklerning süpet mesilisi heqqide nurghun yazmilar chaplandi. Bu témidiki yazmilarda, bir qanche hepte ilgiri xitayning ölkiside bir chashqan baqidighan jayning bayqalghanliqi, qiziq nuqta programmisining muxbiri chashqan baqquchilardin bu chashqanlarni béqip néme qilidighanliqini sorighanda, téximu kishini chöchütküdek jawabqa érishkenliki yeni chashqan baqquchilarning muxbirgha chashqan baqqanda tennerxi bashqa haywanlarni baqqandin jiq töwen bolghachqa, chashqanlarning térisini kiyimlerning yaqisigha, göshini bolsa türlük kalbasa yeni xitayche xotüychanggha oxshash teyyar yémeklik ishleshke xam eshya qilidighanliqini éytqanliqi yézilghan.
Hetta, xotüychang yasash tepsilati süretke élinip chüshendürülgen. Chashqan baqquchilar, semritilgen chashqanlarning awwal térisini ayrighandin kéyin, gösh we ustixanlirini ézip un bilen arilashturup yughuridiken, andin toxu göshi temlik (jiruwchang) ige toxu temlik tétitqu talliqini, kala göshi temlikige kala göshi tétitqu talqinini, choshqa göshi temlikige choshqiningkini arilashturup horda pishurghandin kéyin, barmaqtek tomluqta késip, türlük markiliq xotüychang xaltilirigha qachilap teyyarlaydiken-de, u chong - kichik talla bazarlarda, kishiler,hetta balilar keng istémal qiliwatqan teyyar kalbasalargha aylinidiken.
Bu, anglimaqqa halal yémekliklerni istémal qilghan Uyghurlarning hayatidin yiraq témidek körünsimu emeliyette, Uyghurlar choshqa göshidin yasalghan dep yézilghan xotüyychangni istémal qilmisimu, emma kala we toxu temlik teyyar gösh yémeklikliri yeni xitayche nyuruchang, jiruchang dégendek kalbasa türidiki yémeklikler qismen Uyghurlarningmu istémaligha aylan'ghan. Uning qachilinishi eplik, bahasi erzan bolghachqa, nurghun balilar yaxshi körüp yeydiken. Shunga mezkur xewer Uyghurlardimu belgilik tesir qozghighan. Bu xil yémeklerni istémal qilghuchilarni chöchütken. Uyghur tor betliride Uyghurlar özliri we baliliri istémal qiliwatqan yémekliklerge qaytidin diqqet qilish tewsiyiliri kücheygen.
Melum bir tor bétide bu heqtiki munaziride bir tordash uchrighanlirini bayan qilip "eyni yillarda bizmu yéziliq ottura mektepning aldida bir kichik dukan achqan, deslipide balilar shu xil xotüychanglarni sorap kirishti, kéyin bizmu kirgüzduq, kéyin buning terkibide her xil haywanlarning göshi barliqini bilgendin kéyin qayta kirgüzmiduq we balilarni mundaq yémekliklerning yémeslikke dewet qilduq, emma balilar perwasiz qoshna dukanlardin élip yewerdi...." Dep yazghan.
Biz Uyghur élide bu xitayche xotuychang dep atilidighan kalbasa türidiki yémekliklerning qanchilik omumlashqanliqi heqqide uchur igilesh üchün ürümchidiki bir qanche talla bazarlirigha téléfon qilduq, ziyaretlirimizdin hetta musulmanlar bashquruwatqan talla bazarliridimu bu xil yémekliklerning sétilidighanliqi, bazirining ittikliki bayqaldi.
Bir Uyghur yash ata, heqiqeten bazarda halal bolmighan, hetta süpet ölchimige toshmaydighan yémekliklerning köplükini, emma özining bu jehette bek diqqet qilidighanliqini bildürdi.
Ürümchidiki melum bashlan'ghuch mektepning ismini ashkarilashni xalimighan bir mudiri, gerche mektepte balilargha sirttin süpetsiz yémeklerni sétiwalmasliq, istémal qilmasliq heqqide terbiye qiliwatqanliqini, emma a'ile we jem'iyet maslashmighanda, yalghuz mektep terbiyisining chong rol oyniyalmaydighanliqini bildürdi we balilarning bixeterliki üchün süpet tekshürüsh tarmaqlirining ziyandash yémekliklerge bolghan kontrolluqni kücheytishini tewsiye qildi.
Yéqinda, xitay xelq gézitining ashkarilishiche, xitay döletlik süpet tekshürüsh bash idarisi béyjing, shendung, xébéy qatarliq jaylarda göshtin pishshiqlap ishlen'gen xotüychang türidiki 58 xil markiliq yémeklikning süpitini tekshürgende, bularning 70% i süpet ölchimige toshmighan, köp qismida salametlikke ziyanliq maddilar bayqalghan. Bezilirining ölüp qalghan haywanatlarning, késel haywanlarning göshini, hetta bezilirining yene chashqan, müshükke oxshash kichik haywanlarning göshini xam eshya qilidighanliqi ashkarilan'ghan.