Хитай вә уйғур районида көл вә өстәң сулири булғанмақта


2004.10.27

Америкиниң вашингтон штатида муһитни асраш һәққидә ечилған бу мәтбуат йиғинида, бейҗиңдин кәлгән бир мутәхәссис һазир хитайда мәвҗут болуп туриватқан су кризис мәсилиси һәққидә мәхсус доклат бәрди. У доклатида: “ хитайдики су мәнбәси дуня су мәнбәсиниң 6٪ ни игиләйду, хитай бу су мәнбәси билән дуня нопусиниң 22٪ ни тәмилләйду” дәп, хитайда су кризис мәсилиси мәвҗут, у асасән су мәнбәсиниң йетишмәслиги, суниң еғир дәриҗидә булғанғанлиқи вә арқа-арқидин йүз бериватқан су апити қатарлиқ җәһәтләрдә ипадилиниду” дәп көрсәтти. Хитайниң сичуән өлкисидин кәлгән бир мутәһәссисниң билдүрүшичә: һазир хитай һөкүмити өзиму мәмликәт ичидики көл вә дәряларниң еғир дәриҗидә булғанғанлиқини етрап қилған.

Хитайда дәря вә өстәң вә йәр асти сүйи еғир булғанған

Хитай қурулуш комитетиниң доклатиға асасланғанда, һазир хитайда дәря вә өстәңләрниң 63٪ ти пүтүнләй булғинип болған. Шәһәрләрдә йәр асти суйиниң ٪ 90 и булғанған. Демәк, хитайдики суниң булғуниш мәсилиси интайин еғир болуп, һәл қилмиса болмайдиған дәриҗигә йәткән. Болупму йеқинқи 20 йилдин буян, иқтисад вә санаәтниң тез сүрәттә тәрәққи қилиши билән бир вақитта, санаәттики керәксиз суниң ٪ 80 и техникилиқ биртәрәп қилинмайла, шу петичә чиқириветилгән. Шуниң билән, барлиқ көл вә дәряларни еғир дәриҗидә булғиған.

Вашингтон штатиниң башлиқи ло җиа хүй: "әгәр хитай һөкүмити бундин кейин муһит мәсилисигә йәнила сәл қарап, әһмийәт бәрмәйдикән, ақивити тәсәввур қилғусиз яман һаләткә чүшүп қалиду" дәп көрсәтти.

Уйғур районидики көл өстәңләрниң булғиниш әһвали

Уйғур районидики көл өстәңләрниң булғиниш мәсилисигә кәлсәк, ичкири өлкиләрниңкидинму бәкрәк еғир һаләттә қалған. Йеқинда хитай агентлиқиниң үрүмчидин бәргән хәвиридә : үрүмчидики өстәңләрниң сүйи күнсери азлап, һәтта су амбиридики су миқдари җидди һаләттә қалғанлиқи мәлум қилинған. Һәмдә үрүмчидә узун йиллардин буян өксүп су еқип туриватқан өстәңләрниңму пүтүнләй булғинип, интайин вәйран һаләттә қалғанлиқи мәлум қилинған. Мәсилән хитай агентлиқи тәрипидин берилгән бу хәвәрдә үрүмчиниң җәнуби қисмиға җайлашқан үрүмчи дәрясиниң бир тармиқи болуп һисапланған 100 йилдин артуқ тарихқа игә өстәңниңләрниңму нәқәдәр булғанғанлиқи мундақ тәсвирләнгән:

"Узунлиқи 10 кило метир келидиған бу өстәңниң икки тәрипи имарәтләр билән тошуп кәткән ,өй-земин башқуруш орунлири гәрчә 'биналар өстәңдин аз дегәндә бәш метир йираққа селиниши керәк' дәп бекиткән болсиму, өстәң бойиға йәнила қаидигә хилаплиқ қилип қалаймиқан һалда нурғун бина вә өйләр селинған. Һәтта, өстәңниң бәзи үсти очуқ қисимлирида, өстәң үстигә селинған һаҗәтханилар пәйда болуп, униңға техи" тәбиий су билән тазилинип туридиған һаҗәтхана” дәп нам қоюлған. Үсти йепиқ қисимлирниң бир бөлики пүтүнләй бузулған ; униңдин булғанған су халиғанчә еқип чиққан. Етизларни суғиридиған ериқларму паскина су чиқириш линийисигә айланған. Өстәңниң үсти очуқ қисимлирида әхләтләр дөвлинип суниң еғир дәриҗидә булғинишини кәлтүрүп чиқарған. Үсти йепиқ қисимлирида болса ,әхләтләр қаплишип, еқинни тосивалған. Бундақ өстәңләрдә булғанған су шәһәр ичидики йолларға вә аһалилар районлириға еқип кирип, хәлқниң турмушиға зор дәриҗидә тәсир көрсәткән."

Зияритимизни қобул қилған мәзкур өстәң әтрапида яшаватқан бир хитай пуқраси "бу җайлардики аһалиларниң көп қисми хитай миллитидин тәркип тапқан , болупму йеқинқи йиллардин буян ичкири өлкиләрдин еқип кәлгәнләрниң күнсери көпийиши, һәмдә уларниң муһитни асраш адити вә туйғусиниң интайин начар болиши, мәзкур җайниң әхләт райониға айлинип қелишини кәлтүрүп чиқарған " дәп билдүргән. (Меһрибан)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.