Төмүр чоққа әхләт чоққилириға айланмақта
2005.03.24
Тәңри тағлири гүзәллики, тәбиий байлиқлириниң моллиқи билән дуняға мәшһур. Тәңри теғиниң әң игиз чоққиси ақсуниң шималидики төмүр чоққиси болуп, уйғурлар ата - бовилиридин тартип бу чоққини бүйүк, йүксәк дәп улуғлап кәлгән. Төмүр чоққиниң әң игиз ноқтиси деңиз йүзидин 7435 метирдинму ашиду.
Төмүр чоққа қишму- яз қар - муз билән қаплинип туридиған, һәйвәтлик муз чоққа. У йәнә тәңри теғиниң етәклирини һаятлиқ мәнбәси - су билән тәминләп туридиған қаттиқ җисимлиқ су амбири һесаблиниду.
Төмүр чоққилири, тағқа ямишиш һәвәскарлириға ечиветилгәндин башқа, йеқинқи йиллардин буян саяһәтчиләргиму қара - қоюқ ечивитилиши билән әхләт дөвилиригә айлинип, муһити еғир дәриҗидә булғанмақта.
Тәңритағ тор бетидә чаршәнбә бу һәқтә берилгән бир хәвәрдин мәлум болушичә, ақсу шәһәрлик явайи һайванатларни қоғдаш җәмийити һәмдә төмүр чоққа тәбиий қоғдаш райониниң хадимлири йеқинда тәкшүрүш елип бериш җәрянида, тағ бағрида һәтта музлуқ чоққилардиму кишиләр қалаймиқан ташлиған, керәксиз пиластик халта, қәғәз, қуруқ ботулкиға охшаш турмуш әхләтлириниң йол бойи чечилип ятқанлиқини байқиған.
Саяһәтчиликниң пайдисидин зийини көп болмақта
Тәңри тағлириниң муз чоққилирида болупму қоғдилишқа тегишлик алаһидә районлиридиму әхләтләрниң байқилиши һәқиқәтәнму кишини әҗәпләндүриду.
Буниң алдида, йәни өткән йили июл ейида боғда чоққилиридиму алтә тонна әтрапида әхләт дөвилириниң байқалғанлиқ хәвири ғулғула қозғиған иди. Шундақла муһит асраш орунлири һәм бир қисим муһитқа көңүл бөлгүчи мутәхәссисләр, хитай һөкүмитиниң уйғур елида қоллиниватқан саяһәтчиликкә даир сиясәтлириниң уйғур елиниң муһитиға әслигә кәлтүргүсиз бузғунчилиқларни елип келишигә сәвәб боливатқанлиқини билдүргән иди. (Гүлчеһрә)
Төмүр чоққисиниң астинқи етәклири қиммәтлик явайи өсүмлүк һәмдә явайи һайванатларниң макани. Бу җайға кишиләрниң көпләп аяғ бесиши, явайи һайванатларни қоғдаш орунлириниңму әндишисини қозғиған болуп, муһит мутәхәссислири "төмүр чоққа техи саяһәтчиләргә рәсмий ечилмай туруп бунчилик бузғунчилиққа учриса, кейин саяһәтчиликкә ечилғандин кейин йәнә қандақ бузғунчилиқларға йол ечилишини қияс қилмақ тәс, шуңа униң йәнила әсли қияпитини сақлаш үчүн адәмләрниң қәдимини тегишлик тәдбирләр билән чәкләш керәк" дәп җидди тәкитлигән.
Төмүр чоққа тәбиий қоғдаш районидин игилишимизгә қариғанда, төмүр чоққиға ямишиш йолида таққа чиққучиларниң ташлиған ботулка, пиластик халта қатарлиқ әхләтлирини көргили болидикән. Тағ деңиз йүзидин хели игиз, униң үстигә әхләтләрму чечилаңғу болғачқа, бу әхләтләрни бир тәрәп қилишқа хели күч сәрип қилишқа тоғра келидикән.
Тәбиәтниң қәбиһ дүшмини кимләр?
Илгири хәвәрләрдә берип өткинимиздәк, уйғур елидики саяһәтчиләр қәдими басқан җайларниң һәммиси дегүдәк охшимиған дәриҗидики муһит бузғунчилиқлириға учримақта.
Даңлиқ мәнзирилик саяһәт орунлиридин буғда көли, сайрам көли, қанас көли районлири еғир булғинишқа учриди, буғда көли һәмдә буғда чоққлири әхләт дөвилиригә толди, гүзәл яйлақлардин көнәс, барикөл, нарат яйлақлириму охшимиған дәриҗидә һәйран қаларлиқ һалда тез вәйран қилинди. Әҗиба мушуниңға охшаш еғир муһит булғиниш мәсилилири һөкүмәт вә мунасивәтлик даириләрниң диққитини қозғиялмидиму ?улар бу давам қиливатқан булғинишниң сәвәби һәққидә ойланмидиму ? буни тохтутушқа тәдбир алғили болмамду ? бу соаллар уйғур елидики тәбиий муһиттин әндишә туйған һәр бир адәм җавабсиз қеливатқан соаллардур.
Чүнки хитай һөкүмити уйғур елидә ачқили болидиғанла җайларни саяһәтчиликкә ечивитишни җидди тәшәббус қилғини билән, тәбиий муһитни сақлаш һәққидә бирәр әмәлий тәдбир көрмиди.
Илгири радиомизға телефон қилған бир яш, уйғур елиниң саяһәтчиләргә кәң даиридә ечиветилишидин келип чиқиватқан муһит мәсилилиридин һәқиқәтәнму әндишә туйиватқанлиқини ипадиләп "тәбиәтниң әң қәбиһ дүшмини ким биләмсиз ? улар чирайлиқ гүл -гияһларни көрсә йилтизидин тартип үзивалмиғичә, көркәм дәрәхләргә исмини оюп қоймиғичә, явайи һайван, учар қушларни көрсә тутивалмиғичә, дәря көлләрниң сүйини булмиғимиғичә пухадин чиқмайдиған ач көз саяһәтчиләр" дегән иди.
Уйғур елида һәқиқәтән саяһәтчилик тәрәққий қиливатиду әмма бу тәрәққиятниң нәтиҗиси немә болмақта ? бу һәммини ойға салидиған бир мәсилә. Нөвәттә һәтта тәңри теғиниң әң игиз чоққилириниңму саяһәтчиләр ташлиған әхләтләр сәвәбидин булғинишқа башлиғанлиқи, уйғур ели муһитиниң булғунишиға саяһәтчиләрниң қанчилик тәсир көрситиватқанлиқини көрситип бәрсә керәк. (Гүлчеһрә)
Мунасивәтлик мақалилар
- Тәңритағ муз чоққилириму саяһәтчиләр тәрипидин булғанди
- Уйғур елидә муһит булғанмақта
- Хитай вә уйғур районидики муһит кризис мәсилиси
- Уйғур елидики қиммәтлик явайи һайванатларниң йоқап кетишигә ким сәвәбчи?
- Сайрам көлигә аққулар йәнә учуп келәрму?
- Хитай вә уйғур районида көл вә өстәң сулири булғанмақта