Uyghur mutexessisliri elishir nawayi diwanlirini neshrge teyyarlimaqta

2-Noyabir küni ürümchide dawam qiliwatqan elishir nawayi tughulghanliqining 570 yilliqini xatirilesh xelq'araliq ilmiy muhakime yighinining xulasisi chiqti.
Muxbirimiz gülchéhre
2011.11.02
elishir-nawayi-305.jpg Uyghur xelqining meshhur alimi ulugh edib elishir nawayi.
en.wikipedia.org

Bu ikki künlük ilmiy muhakime yighinigha Uyghurlar, türk we bashqa ellerdin kelgen newayishunas mutexessis edib we alimlar bolup 100 din artuq kishi qatnashqan idi. Muhakime dawamida Uyghur we xelq'araliq nawayishunaslarning 40 tin artuq nadir ilmiy maqaliliri oqup ötülgen. Kéler yili ichide mezkur maqaliler toplimining neshrdin chiqidighanliqi ilgiri sürülmekte.

Yighinning muweppeqiyiti

Elishir nawayi tughulghanliqining 570 yilliqigha béghishlan'ghan xelq'araliq ilmiy muhakime yighini 1-noyabirdin 3-noyabirghiche dawam qilidighan bolup, ikki kün muhakime, bir künlük ziyaret we söhbet pa'aliyetliri bilen ayaghlashmaqchi. 2-Noyabir muhakime yighinining muhakime qismi ayaghliship xulase chiqirilghan. Yighin Uyghur klassik edebiyati we muqam ilmiy jem'iyiti teripidin uyushturulghan. Yighin'gha Uyghur nawayishunaslardin péshqedem tilshunas tetqiqatchi mirsultan osman, memet turdi mirza'exmet, abduqeyyum xoja, israpil yüsüp, gheyretjan osman qatarliq tilshunas, edib we tarixshunas mutexessislerdin bashqa yene gérmaniye, türkiye, qazaqistan qatarliq jaylardinmu mutexessisler ishtirak qilghan we ularning newayishunasliqqa da'ir 40 parchidin artuq nadir maqaliliri oqup ötülgen hemde bular toghrisida muhakimiler bolghan. Uyghur we chet'el mutexessisliri ulugh Uyghur mutepekkur sha'iri elishir nawayining hayati we ijadiyitige yene bir qétim yuqiri bahalar bérip, uning jezmleshken töhpisige yene pexirlik tuyghuliri bilen apirinlar oqughan, mutexessisler nawayi we uning qaldurghan nadir eserlirining tetqiqatlirini rawajlandurush heqqide nurghun qimmetlik pikirlerni otturigha qoyup, bir qanche konkrét tetqiqat türliri heqqide kélishishken.

Emma, bu heqte Uyghur aptonom rayoni da'irilirining xewer we teshwiqat torlirida héchqandaq melumat bérilmidi.

Uyghur nawayishunaslardin mirsultan osmanof, israpil yüsüp bashliq yene bir qanche yash mutexessislerdin teshkillen'gen mutexessisler guruppisi teripidin “Chahar diwani”ning bir qismi neshrge teyyarlinip yighin'gha sogha süpitide sunulghan, bu kitab yéqinda milletler neshriyati teripidin Uyghur, xitay we in'glizche bolup üch tilda neshrdin chiqidiken.

Mutexessislerdiki memnunluq

Mezkur muhakime yighini xulasilen'gendin kéyin, yighinning eng zor netijisining néme bolghanliqini bir qisim Uyghur mutexessislerge téléfon qilip soriduq, gerche ular yighin dawamidiki bixeterlik tedbirliri seweblik ziyaritimizni resmiy qobul qilishni bi'ep körgen bolsimu, emma bu muhakime yighinining ürümchide échilghanliqining intayin zor ehmiyetke ige ikenlikini tilgha aldi we mezkur muhakime yighinning eng chong ehmiyiti we netijisini nawayining töt chong diwanidin terkib tapqan “Chahar diwan” ning jem'iy 12 tom kitab qilip toluq neshrge teyyarlash ishlirining testiqlen'genliki” dep bildürdi.

Uyghur mutexessislerning bildürüshige qarighanda, bu 12 tomdin terkib tashqan nawayi diwanliri kéler yil axirghiche neshrge teyyarlinip oqurmenler bilen yüz körüshidiken.

Ulugh mutepekkur,edib elishir nawayining qisqiche terjimihali

Elishir nawayi Uyghur xelqining medeniyet we edebiyat tarixida qaraxaniylar dewridin kéyinki güllinish dewrining wekili sherq oyghinishining namayendisi, uttur esirde ötken büyük mutepekkur, edpshunas, tilshunas, pütün türkiy milletlerning pexirlik pen medeniyet namayendisi. Elishir nawayi 1441-yili 2-ayning 9-küni xurasan memlikitining merkizi hératta ghiyasidin baxshi a'iliside dunyagha kelgen.

Uning esli qollan'ghan ismi nizamidin elishir nawayi, türük tilidiki ijadiyitide qollan'ghan texellusi nawayi, pars tilida qollan'ghan texellusi fani.
U 1501-yili 1-ayni 3-küni hératta késel sewebidin alemdin ötken.

Elishir nawayi 60 yilliq hayatida zor küch we zéhin serp qilip nurghun büyük abidilerni qaldurup ketken.

Buning nadir namayendiliridin, diwanlar yeni töt chong diwandin terkib tapqan “Chahar diwan.”
“Xemse” din ibaret “Heyretul'ebira”, “Perhad we shéri”,“Leyli we mejnun”, “Sebb'i'é seyyare”, “Seddi iskender” besh muhebbet dastanidin terkib tapqan dastanlar toplimi bar.

Bulardin bashqa u yene tezkiriler, til we edebiyat, diniy exlaq pelsepiwi eserler, tarixiy eserler, wesiqiler bolup minglighan bir-biridin qimmetlik bedi'iy eserliri we chongqur pelsepiwiylikke ige tereqqiyperwer, hikmetlirini bizge qaldurghan.

Newayining eserliri Uyghur klassik edebiyatida, milliy ma'aripida, tarix tetqiqatida muhim orun'gha ige bolupla qalmay, 12 muqam milodiyilirige singip hazirgha qeder éytilip kéliwatqan shé'ir, dastanliri bilenmu, Uyghursen'et saheside pewqul'adde zor ehmiyetke ige.

Newayi insaniyet klassik edebiyat, sen'et sahesidiki qoshqan alahide töhpisi bilen Uyghur, özbék we barliq türk hem pars tilliq milletler ortaq pexirlinidighan pewqul'adde sha'ir we edebiyat nemunisi. Birleshken döletler ma'arip pen medeniyet orgini uning insaniyet pen medeniyitige qoshqan töhpisi hörmitige 1991-yilini nawayi yili qilip békitken idi.

Newayi tetqiqatliri shundaqla uning hayatigha béghishlan'ghan xatirilesh pa'aliyetliri muhakime yighinlirini Uyghurlardin bashqa türkiye we ottura asiya ellirimu ötküzüp kelmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.