Kitab: diniy étiqadi jehettin basturuluwatqan Uyghurlar

Mezkur kitabning aptori bolghan yaponiyilik tonulghan zhurnalist, döletlik NHK téléwiziye istansisining muxbiri akira ikegami ependi, 1950-yili yaponiyining nagano ölkiside dunyagha kelgen bolup, 1994-yilidin béri özining bir yürüsh neshr qilin'ghan kitabliri bilen tonulup kelmekte. Aptorning wekil xaraktérlik kitabliridin “Men emdi bildim xitayni”, “Men emdi bildim tarixni”, “Özgiriwatqan dunya”, “Qabiliyetni sözlesh” qatarliq eserliri bar bolup, bu qétim neshr qilin'ghan “Men emdi bildim 21-esirdiki xewerlerni” namliq kitabida aptor “Diniy étiqadi basturuluwatqan Uyghurlar” namliq maqaliside Uyghurlarning hazirqi weziyette diniy étiqadi jehettin xitayning qattiq qolluq siyasitide depsende qiliniwatqanliqini otturigha qoyidu.

Aptor maqalisini mundaq bashlaydu: ‏
Shinjang Uyghur aptonom rayoni dégen atalghudiki “Shinjang” dégen sözning menisi xitay tilidiki “Yéngi zémin” dégen menini bildüridu. Bu zémin ching sulalisining kéyinki yérimida xitaygha qoshuwélin'ghan bolup, bu zéminning esli igisi Uyghurlar bolup “Uyghur” dégenning menisi qedimki Uyghur tilida “Uyushush” dégen menini bildüridu. Uyghurlar hazir ereb élipbesi asasidiki Uyghur yéziqini ishlitidu. Uyghurlar türkiy millet bolup islam dinigha étiqad qilidu.

Shinjang Uyghur aptonom rayonigha yaponiyidin qarisingiz, xitayning gherb teripige jaylashqan. Shinjang Uyghur aptonom rayonining esli ismi sherqiy türkistan bolup, bu dégenlik sherqtiki türklerning wetini dégenliktur. Emma hazirqi xitay hökümiti bu isimdin qattiq qorqush bilen birge Uyghurlarning öz wetinining jughrapiyilik atilishinimu chekligen.

Ilgiri gomindang zamanida bu zéminning jenubiy teripide sherqiy türkistan islam jumhuriyiti qurulghan we shundaqla shimaliy teripide sherqiy türkistan jumhuriyiti qurulghan bolup, bu ikki jumhuriyet qisqa waqit ichidila yoq qilin'ghan bolsimu, emma Uyghurlar yéqinqi zaman tarixida qurulghan bu jumhuriyetlerni qaytidin qurush üchün tirishmaqta. Bolupmu Uyghurlargha qoshna ottura-asiyadiki türkiy xelqler musteqil bolghandin kéyin, Uyghurlar arisida yoq bolghan jumhuriyetlirini eslige keltürüsh ümidi téximu kücheydi. Emma, xitay bu mol yer asti bayliqigha ige, mol néfit, gaz énérgiye menbesini qoldin chiqirip qoymasliq üchün, Uyghurlargha qattiq qolluq siyaset yürgüzüp Uyghurlarni qoralliq basturmaqta.

Uyghurlar özlirige allah teripidin bérilgen bu bayliqlarning xitay hakimiyiti teripidin bulang-talang qiliniwatqanliqigha qarshi türlük heriketlerni élip barmaqta. Xitay hakimiyiti Uyghurlarning diniy étiqadining küchlüklüki sewebidin, ularni assimilyatsiye qilip özlirige boysunduralmaywatqanliqining birdin-bir sewebi Uyghurlarning muqeddes islam dinida bolghanliqi üchün Uyghurlarni ramzan aylirida qattiq basturush, roza tutquzmasliq, ulargha mejburiy tamaq yégüzüsh, saqal-burutlirini alghuziwétish, xanim-qizlarni yaghliq we islami kiyimlerni kiymeslikke mejburlash qatarliq sésiq siyasiti arqiliq özliri élip bériwatqan bu basturushlarni xelq'ara axbarat wasitiliridin yoshurup, herbiy, saqchi küchige tayinip Uyghurlarni basturup kelmekte.