Җером коен: “уйғурларни тутқун қилишқа қарита немиләрни қилалаймиз?”

Уйғурлар дияридики сиясий бастурушта милйонлиған уйғурниң “тәрбийиләш мәркизи” намидики йиғивелиш лагерлириға қамилиши һәрқайси һөкүмәтләрниң вә шәхсләрниң диққитини қозғап кәлмәктә. Бүгүн хәлқарада тонулған қануншунас, нюйорк университетиниң профессори, шуниңдәк һөрмәткә сазавәр инсан һәқлири паалийәтчиси җером коен йәнә бир қетим қәләм тәвритип, нөвәттики вәзийәттә хәлқара җамаәтниң уйғурлар үчүн немиләрни қилалайдиғанлиқи һәққидә тохталди.

У өзиниң тор бетидә елан қилған бу һәқтики мақалисидә алди билән бу хилдики зор көләмлик тутқунниң хитайниң өзиниң асасий қануниға уйғун әмәсликини, әксичә буниң маһийәттә аллиқачан әмәлдин қалдурулған “әмгәк арқилиқ өзгәртиш” системисиниң шәклигә охшап қалғанлиқини тәкитләйду. Болупму нөвәттә йүз миңлиған уйғурниң мушундақ коллектип тутқун қилинишиниң 1950-йилларниң ахиридики “оңчиларға қарши күрәш” ни әслитидиғанлиқини тилға алиду. 

У йәнә бу хил зор көләмлик тутқунниң хитай имза қойған бир қатар хәлқаралиқ әһдинамиләргиму хилап икәнликини алаһидә тәкитләп, хәлқарадики бу нами “һәйвәтлик” тәшкилатлар хитай билән бу мәсилиләр һәққидә сөһбәтлишиши һәмдә бу хил зораванлиқни чәкләшкә күч чиқириши лазимлиқини баян қилиду. Чүнки һазир б д т ниң инсан һәқлири алий кеңиши вә башқа тәшкилатлар хитайниң тәсири астида болуватқан, зәид һүсәйингә охшаш шиҗаәтлик хадимлар вә а қ ш дәк қудрәтлик дөләтләр бу тәшкилатлардин чекиниватқан әһвалда бундақ қилиш техиму зөрүр икән. Болупму америкидәк айрим дөләтләр “магнетский қануни” ни тәтбиқлап алди билән ши җинпиңдәк кишиләрдин иш башлиши лазим икән. У бу җәһәттә түркий тиллиқ мәмликәтләр һәмдә башқа мусулман дөләтлирини “хитайниң уйғурларға қиливатқанлириға сүкүт қилишни номус дәп билиши лазим” дәп хитаб қилиду.