Jérom ko'én: “Uyghurlarni tutqun qilishqa qarita némilerni qilalaymiz?”

Muxbirimiz eziz
2018.07.31

Uyghurlar diyaridiki siyasiy basturushta milyonlighan Uyghurning “Terbiyilesh merkizi” namidiki yighiwélish lagérlirigha qamilishi herqaysi hökümetlerning we shexslerning diqqitini qozghap kelmekte. Bügün xelq'arada tonulghan qanunshunas, nyuyork uniwérsitétining proféssori, shuningdek hörmetke sazawer insan heqliri pa'aliyetchisi jérom ko'én yene bir qétim qelem tewritip, nöwettiki weziyette xelq'ara jama'etning Uyghurlar üchün némilerni qilalaydighanliqi heqqide toxtaldi.

U özining tor bétide élan qilghan bu heqtiki maqaliside aldi bilen bu xildiki zor kölemlik tutqunning xitayning özining asasiy qanunigha uyghun emeslikini, eksiche buning mahiyette alliqachan emeldin qaldurulghan “Emgek arqiliq özgertish” sistémisining sheklige oxshap qalghanliqini tekitleydu. Bolupmu nöwette yüz minglighan Uyghurning mushundaq kolléktip tutqun qilinishining 1950-yillarning axiridiki “Ongchilargha qarshi küresh” ni eslitidighanliqini tilgha alidu. 

U yene bu xil zor kölemlik tutqunning xitay imza qoyghan bir qatar xelq'araliq ehdinamilergimu xilap ikenlikini alahide tekitlep, xelq'aradiki bu nami “Heywetlik” teshkilatlar xitay bilen bu mesililer heqqide söhbetlishishi hemde bu xil zorawanliqni chekleshke küch chiqirishi lazimliqini bayan qilidu. Chünki hazir b d t ning insan heqliri aliy kéngishi we bashqa teshkilatlar xitayning tesiri astida boluwatqan, ze'id hüseyin'ge oxshash shija'etlik xadimlar we a q sh dek qudretlik döletler bu teshkilatlardin chékiniwatqan ehwalda bundaq qilish téximu zörür iken. Bolupmu amérikidek ayrim döletler “Magnétskiy qanuni” ni tetbiqlap aldi bilen shi jinpingdek kishilerdin ish bashlishi lazim iken. U bu jehette türkiy tilliq memliketler hemde bashqa musulman döletlirini “Xitayning Uyghurlargha qiliwatqanlirigha süküt qilishni nomus dep bilishi lazim” dep xitab qilidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.