Shangxeylik oqutquchining maralbéshidiki Uyghur balilirini xitay medeniyiti bilen terbiyelewatqanliqi heqqidiki qisqa filim naraziliq qozghidi
2019.11.22
Yéqinda xitayning “PengPai” xewerliri namliq bir xewer tori yutub qanilida shangxeylik bir oqutquchining Uyghur balilirini xitayche kiyindürüp, ulargha xitayning qedimiy chay medeniyitini tonushturuwatqanliqi heqqide ishlen'gen bir qisqa filim tarqatti. Mezkur filim tiwittir qatarliq ijtima'iy taratqularda tarqitilghandin kéyin küchlük naraziliq inkasliri qozghaldi.
Widiyoda shangxeydin “Shinjangning tereqqiyat ishlirigha yardem bérish” dégen nam bilen kélip, maralbéshi nahiyesidiki melum bir mektepte oqutquchiliq qiliwatqan bir xitay oqutquchining Uyghur balilirini xitayche yosunda kiyindürüp, ulargha xitayche puraqta bézelgen sinipta xitayning chay medeniyiti arqiliq xitay medeniyiti ögitiwatqanliqi körsitilgen.
Filimde 10 yashlar etrapidiki Uyghur balilirining xitayche kiyindürülüp, oqutquchisidin yéshil chayning tarixi, uning qandaq demlinidighanliqi, temining qandaq bolidighanliqi heqqide ders éliwatqanliqi körsitilgen. Filimde kichik bir Uyghur qizi ziyaret qilin'ghan bolup, bu qiz muxbirning “Siler néme üchün bu dersni öginiwatisiler” dep sorighan so'aligha xitayche nahayiti qéyinilip turup: “Chünki biz bu derste shundaq chirayliq en'eniwi xitayche kiyimlerni kiyimiz, yéshil chay ichimiz. Yéshil chay deslepte ichkende bek qirtaq bilinidiken emma kéyin könüp qalidiken” dep jawap béridu.
Mezkur widiyo tiwittirda küchlük naraziliq inkasi qozghidi. Tiwittir qollan'ghuchiliri birdek, buni Uyghurlargha ochuq-ashkare halda medeniyet qirghinchiliqi yürgüzülüwatqanliqining ispati, dep bahalidi. Bezi inkaslarda yene, Uyghur baliliri öz medeniyitige a'it kiyimlerni kiyishtin, öz medeniyitini öginishtin chekliniwatqan bir shara'itta, ularning yat medeniyetning kiyimini kiyishke mejburlinishining tolimu yirginishlik, dep bahalan'ghan. Yene bir inkasta “Bu étnik qirghinchiliqning bir türi” diyilgen.
Xitay hökümiti Uyghur élide lagérlarni yolgha qoyup, milyonlarche kishini qamighandin kéyin ularning qaranchuqisz qalghan baliliri yüzliniwatqan aqiwet Uyghurlarning weziyitige diqqet qiliwatqan barliq kishilerning endishini qozghimaqta. Ilgiri mushu heqte tekshürüsh ep bérish üchün xoten'ge barghan musteqil muxbir ésabélla yong özining tekshürüshliri netiji'isde “Xitay hökümiti lagér we qaranchuqsiz balilar yighiwélinidighan yétimxanilar arqiliq shinjangda zor kölemlik ‛özgertip yasash qurulushi‚ yürgüziwétiptu. Xitayning meqsiti éniq, u bolsimu yéngi bir ewlad Uyghurlarning Uyghur bolup yétishmeslikidur. Ularni taki birdin-bir kimliki xitay bolup chiqquche öz yiltizidin, medeniyitidin we hetta a'ilisidin qomurup tashlashtin ibaret. . .” dégenlerni bayan qilghan idi.