Türkiyening Uyghur mesiliside qandaq pozitsiyede bolidighanliqi diqqet bilen közitilmekte

Türkiye hökümitining xitayning Uyghur élidiki lagér tüzümi we bashqa bésim siyasetlirige qarita qandaq ipade bildüridighanliqi weziyet közetküchilirining diqqitini qozghimaqta.

Türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush'oghli 30-iyul küni élan qilghan bir bayanatida Uyghurlar mesiliside xitay terep bilen mexsus söhbette bolghanliqi we özlirining yéqinda Uyghurlarning ehwalini tekshürüp kélishke mexsus bir wekiller ömiki ewetidighanliqini jakarlighan idi. Közetküchilerning qarishiche, mezkur ziyarettin kéyin türkiye terepning béridighan bayanati türkiyening musulmanlar dunyasidiki ornini belgileshte intayin muhim iken.

Isra'iliyediki “Bésa istratégiye tetqiqat merkizi” tor bétide tetqiqatchi jeymis dorsiy bu heqte élan qilghan mulahize maqaliside türkiyening Uyghur mesilisidiki pozitsiyesini uning paris qoltuqidiki musulman döletlirining bashlamchisi bolushtek tirishchanliqigha tesir körsitidu, dep mulahize qilghan.

Uning qarishiche, türkiye uzun yillardin béri Uyghurlargha quchaq échip kelgen, 2009-yili ürümchi weqesidimu erdoghan tunji bolup xitayni “Irqiy qirghinchiliq” qilish bilen eyibligen. Bu yil 2-ayda türkiye hökümiti xitay hökümitini Uyghur élidiki lagérlirini taqashqa chaqirghan.

Emma shundin kéyin türkiye hökümiti sükütke chöküp, qéyin ehwalgha chüshüp qalghan iqtisadini qutquzup qélish üchün xitay bilen bolghan tijaritini ashurghan.

Jeymis dorsining mulahize qilishiche, eger türkiyening Uyghur élige ewetidighan tekshürüsh ömiki bérip, u yerde xitay hökümiti “Esebiylikni yoqitish üchün qurulghan terbiye merkezliri” dep teshwiq qiliwatqan lagérlarni maxtap yénip kelse, bu xitay üchün türkiyening Uyghurlar bilen bolghan qan-qérindashliq we medeniyet jehettiki ortaqliqlirini nezerde tutqanda nahayiti zor ghelibe bolidiken. Emma türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan bolsa musulmanlar dunyasida iqtisadiy menpe'etlerni dep diniy qérindashlirigha dümbisini körsetken yene bir musulman lidérning biri bolup qalidiken. Halbuki, u eger bu bésim siyasitini tenqidlise, u halda erdoghan bashqa musulman döletliri rehberlirining ichide bu zulumgha qarshi gep qilghan birdin-bir musulman lidiri bolup qalidiken.

Tetqiqatchi jeymis dorsining qarishiche, türkiyening Uyghur mesilidiki pozitsiyesi sudan qatarliq bir qi'ism döletlerning qararighimu tesir körsitish bilen birge Uyghur élidiki weziyetke közini yumuwalghan ottura asiyadiki türkiy jumhuriyetlirigimu riqabet peyda qilidiken. Shunga türkiyening tenqid bilen süküt arisidiki arisaldichiliqidin kéyinki bu ziyariti emeliyette türkiyening ornini belgileydiken.