Uyghur kishilik hoquq qurulushi: “Xitay Uyghur balilirining ata-anisi bilen jem bolushigha yol qoyushi kérek”

Amérikidiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi 19‏-noyabir küni bayanat élan qilip, xitay hökümitini Uyghur balilirining lagérlardiki ata-anilirini qoyup bérishke we balilarning ata-anisi bilen jem bolushigha yol qoyushqa chaqirghan.

Mezkur bayanat 20‏-noyabir yétip kélidighan “Xelq'ara uniwérsal balilar küni” munasiwiti bilen élan qilin'ghan. Bayanatta balilarni ata-aniliridin mejburiy ayrip, ularni dölet qarmiqidiki yataqliq lagérlargha orunlashturushning insanliqqa qarshi jinayet shekillendüridighanliqini bildürgen.

Xitay hökümitining ötken yili 3‏-aydin bashlap, Uyghurlarni keng kölemlik yighiwélish lagérlirigha qamishi, minglighan balilarning qaranchuqsiz qélishini keltürüp chiqarghan. Da'iriler qaranchuqsiz qalghan balilarni uruq-tughqanlirining béqishigha bérishni ret qilip, ularni dölet qarmiqidiki yataqliq orunlargha yerleshtürgen. Balilar atalmish “Perishtiler mektipi” dégen namdiki bu orunlarda pütünley xitay tili we xitay en'eniliri boyiche terbiyelinishke bashlighan idi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi bayanatida “B d t ning 20‏-noyabir uniwérsal balilar küni yétip kelgen bir peytte xitayni sherqiy türkistandiki yighiwélish lagérlirini taqap, Uyghur balilirining ata-aniliri bilen jem bolushigha yol qoyushqa chaqirishi kérekliki” ni bildürgen. Bayanatta ilgiri sürüshiche, xitayning bu herikiti “Kéyinki ewlad Uyghurlarni ularning til, medeniyet we milliy en'eniliridin ayriwétishni meqset qilghan sistémiliq dölet siyasiti” iken. Bu nurghun jehetlerdin “Insanliqqa qarshi turush jinayitining tebirige chüshidiken.”

Buningdin burun kanadaning xitayda turushluq bash elchisi xitayni balilar mesilide kanadadin sawaq élishqa chaqirghan. Bash elchi jon mikkallum xitayning kanadaning ötmüshtiki yerlik indi'an balilirini terbiyelesh mekteplirige solap terbiyeligenlikidek qilmishidin sawaq élishi kéreklikini agahlandurghan. U mundaq dégen: “Eger siz kishilerni mektep yaki qayta -terbiyelesh lagérlirigha mejburlisingiz, ulargha özining en'eniliri, dini, ötmüshi yaki étiqadidin waz kéchip, yéngi nersini qobul qilishni telep qilsingiz, bu dégendek aqmaydu.”

B d t 1989‏-yili qarar maqullap, her yili 20‏-noyabirni “Uniwérsal balilar küni” qilip békitken idi.