CNN: “Xitay xadimliri néme üchün shinjangdiki Uyghurlarning öyide yétiwélishqa amraq”

Muxbirimiz erkin
2018.11.12

Xitay hökümiti 2017‏-yildin béri bir milyondin artuq xitay kadiri we hökümet xadimini “Tughqan” bolush namida Uyghur a'ililirige orunlashturup, Uyghurlarni öz a'iliside közitishke we nazaret qilishqa bashlighan.

Bu hadise xelq'ara taratqularda zor ghulghula qozghighan idi. Yéqinda amérika washin'gton uniwérsitétining insanshunasliq penliri léktori, Uyghurshunas derin baylér CNN torida “Xitay xadimliri néme üchün shinjangdiki Uyghurlarning öyide yétiwélishqa amraq?” serlewhilik maqale élan qilip, xitayning bu siyasitini analiz qilghan.

Derin baylérning ilgiri sürüshiche, bu “Tughqanlar” Uyghur xelqining diniy-étiqadi, tili, a'ile qurulmisi, yémek-ichmek medeniyitining eng tüp halqisigha buzghunchiliq qilish arqiliq ularni assimilyatsiye qilish pilanining bir qismi iken.

Derin baylér ilgiri Uyghur rayonini nurghun qétim ziyaret qilghan Uyghurshunaslarning biri. U mezkur rayonni axirqi qétim bu yil 4‏-ayda ziyaret qilghan. Uning ilgiri sürüshiche, bu hökümet xadimlirining Uyghur a'ililiride asasliq ikki wezipisi bar bolup, uning biri ularning diniy we milliy xahishigha da'ir delillerni toplash, bu a'ililerde burun qolgha élin'ghanlar bolsa ularning sadaqetmenlikini sinash iken.

Ikkinchi wezipisi, bu a'ililerning könglini mayil qilish iken. Derin baylér maqaliside, lékin bu xil köngül bölüshning a'ile ezaliri qolgha élin'ghan yaki iz-déreksiz ghayib bolghanlarni öz ichige almaydighanliqi, qeshqer wilayitining chiqarghan bu heqtiki qollanmisida buning agahlandurulghanliqini bildürgen.

Maqalide yene Uyghurlarni “Qayta terbiyelesh” ke ishtirak qiliwatqan nurghun xitaylarning özlirini dehriy xitay milletchilikini berpa qilghuchi, dep qaraydighanliqi bildürülgen. Uning ilgiri sürüshiche, “Bu xil sewdayi istek xitay rehberlirining istibdat kontrolluqi bilen birliship, lagér sistémisini exlaqi soraqqa tartishni téximu müshkülleshtürüwetken”.

Derin baylér maqaliside yene bu kishilerning “Qayta-terbiyelesh” sistémisi Uyghur we qazaqlargha paydiliq, shundaqla shinjangdiki xitaylarni eminlikke érishtüridu, dep qaraydighanliqini yazghan.

U yene atalmish nurghun “Tughqanlar” ning musulmanlarni “Qayta-terbiyelesh” üchün waqit we énérgiye serp qiliwatimiz, dep qaraydighanliqi, shunga ularning özlirini “Biz Uyghur we qazaq qatarliq ini we singillirimizning quchaqlishigha layiq” dep hésablaydighanliqini bildürgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.