Maykil klark: “Xitay Uyghurlargha qarshi uchur urushi qilmaqta!”

Muxbirimiz eziz
2018.12.25

Xelq'ara munasiwetlerde her waqit qolliniliwatqan “Uchur urushi” wasitisining nöwette Uyghurlar duch kéliwatqan bir chong xiris boluwatqanliqi bir qisim közetküchilerning diqqitini qozghimaqta. Awstraliyelik xitayshunas, awstraliye döletlik uniwérsitétning proféssori maykil klarkning “Diplomat” zhurnilida élan qilin'ghan bu heqtiki maqalisi ene shuning jümlisidindur.

Maqalida körsitilishiche, xitay nöwette ijra qiliwatqan “Uchur urushi” ni “Jama'et pikiri, psixik tesir we qanunluq urush” dep üchke bölüshke bolidiken. Nöwette xitay hökümiti özining hökümranliq ornini “Ijtima'iy idare qilish” qa qaysi derijide we kölemde yétekchilik qiliwatqanliqini körsitish arqiliq namayan qilmaqta iken. Bu bolsa herqaysi teshwiqat wasitiliride “Muqimliqqa omumyüzlük yétekchilik qilish” namida yer almaqta iken. Buning bilen xitay hökümiti puqralarning iqtisadiy we ijtima'iy pa'aliyetlirini yéqindin nazaret qilish we alaqidar uchurlarni toplash, shu arqiliq ularning jem'iyetke tehdit élip kélish éhtimalliqigha höküm qilishni omumlashturmaqta iken. Bu ehwal bolsa Uyghurlar diyarida eng tipik halda omumliship, nöwettiki siyasiy kontrolluq bilen bir gewdiliship ketmekte iken.

Del mushu sewebtin Uyghurlar diyarida shifirliq téxnika arqiliq hakimmutleqliqni qollash otturigha chiqqan. Buninggha mas halda sheher rayonlirida nazaret sistémisi berpa qilish, aptomobillargha iz qoghlighuch ornitish, tekshürüsh ponkitlirigha chiray tonush apparatliri ornitish, shexslerning téléfonlirigha “Xeterlik” mezmunlarni süzeleydighan eplerni mejburiy ornitish qatarliq charilar omumlishishqa bashlighan hemde axirqi hésabta türlük uchurlarni toplashqa merkezleshken.

Proféssor maykil klarkning pikriche, xitay hökümiti bu xil téxnikiliq charilargha yandashturup, adem küchige tayinidighan “Nazaret méxanizmi” ni berpa qilip chiqqan. Buning eng tipik shekilliri “Xelqqe qulayliq saqchi ponkiti” berpa qilish, minglighan kompartiye kadirlirini yéza-qishlaqlardiki Uyghurlargha alaqidar siyasetler heqqide sawaq bérishke ewetish, asasliq chong sheherlerde minglighan saqchi qoshunini teshkillep “Muqimliqni saqlap térrorluqqa qarshi turush heqqide qesem bérish murasimi ötküzüsh” dégenlerde eks etken.

Nöwette bolsa buning yuqiri pellisi shiddet bilen kéngiyiwatqan “Terbiyelesh merkizi” namidiki lagérlarning qurulushida ipadilenmekte iken. Bu lagérlarda nöwette “Idiyeside késellik bar” dep qaralghanliki kishiler ashu “Késel” din xalas bolushqa mejburlanmaqta iken. Halbuki, bu xil “Dawalash nuqtiliri” kölem we shekil jehette türmilerdinmu bekrek muhapizet qilinidighan bolup, bulargha ishlitilgen bixeterlik tedbirlirige asasen ularni türme déyishke tamamen mumkin iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.