Frédirék star: “Xitayning wehshiyliki Uyghur medeniyitini weyran qilalmaydu”

Muxbirimiz erkin
2019.07.29

Amérika tashqi siyaset kéngishi ottura asiya we kafkaziye institutining diréktori, nopuzluq Uyghurshunas frédirék star 26‏-iyul “Wol-stérét zhurnili” gézitide maqale élan qilip, Uyghurlarning qedimi til-yéziq we en'enige ige türki xelq ikenliki, xitayning wehshiylikining Uyghur medeniyitini yoqitalmaydighanliqini bildürgen.

Uning “Xitayning wehshiyliki Uyghur medeniyitini weyran qilalmaydu” serlewhilik maqaliside ilgiri sürüshiche, “Hetta maw zédongmu Uyghur xelqining alahidiliki we berdashliq bérish iqtidarini étirap qilghan” iken. Bu frédirik starning xitay hökümiti ötken hepte “Shinjanggha da'ir birqanche tarixiy mesile” namliq aq tashliq kitab élan qilip, Uyghurlarning perqliq musteqil bir medeniyet topi ikenlikini ret qilghan bir qanche kün ichide 2‏-qétim Uyghur mesilisige pikir bildürüshidur.

U 24‏-iyul küni amérikadiki ataqliq radiyo programmisi riyasetchisi jon bashélorning ziyaritini qobul qilip, Uyghurlarning türkiy xelq ikenliki we chongqur medeniyet yiltizi barliqini tekitligen idi. Uning “Wol-stérét zhurnili” gézitide élan qilghan maqaliside ilgiri sürüshiche, Uyghurlar sheherleshken tunji türki xelq bolup, bashqa türkiy xelqler téxi küchmen charwichiliq turmushi yashawatqanda Uyghurlar mukemmel sheher hayatigha köchüp bolghan iken.

Frédirék star yene Uyghurlarning qaraxaniylar dewride qeshqer, semerqenttek sheherlerde doxturxanilarni qurup, doxturlarni ma'ash bilen teminlepla qalmay, belki ularni issiqliq we yorutush bilen teminligenliki, yémek-ichmeklirini kötürgenliki, bu ehwalning buningdin 1000 yil burun normanlar téxi en'gliyeni boysundurmighan dewrde yüz bergenlikini ilgiri sürgen. U yene 11‏-esirdiki Uyghur mutepekkuri yüsüp xas hajib bilen mehmud qeshqerini tonushturup, gerche xitay hökümiti “Uyghur medeniyitining ewliyaliri” dep qarilidighan bu ikki shexsni ularning diniy we étnik kimlikidin ayriwétishke urunsimu, lékin ularning qeshqerdiki qebrilirini chéqiwétishke pétinalmighanliqini tekitligen. Uning ilgiri sürüshiche, béyjinggha nisbeten 75 yil ötken bolsimu, lékin “Shinjangdiki Uyghur we bashqa türkiy xelqlerge téximu köp siyasiy we medeniyet aptonomiyesi bérish bu mesilini hel qilishning birdin-bir charisi” iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.