Фредирек стар: “хитайниң вәһшийлики уйғур мәдәнийитини вәйран қилалмайду”

Америка ташқи сиясәт кеңиши оттура асия вә кафказийә институтиниң директори, нопузлуқ уйғуршунас фредирек стар 26‏-июл “вол-стерет журнили” гезитидә мақалә елан қилип, уйғурларниң қәдими тил-йезиқ вә әнәнигә игә түрки хәлқ икәнлики, хитайниң вәһшийликиниң уйғур мәдәнийитини йоқиталмайдиғанлиқини билдүргән.

Униң “хитайниң вәһшийлики уйғур мәдәнийитини вәйран қилалмайду” сәрләвһилик мақалисидә илгири сүрүшичә, “һәтта мав зедоңму уйғур хәлқиниң алаһидилики вә бәрдашлиқ бериш иқтидарини етирап қилған” икән. Бу фредирик старниң хитай һөкүмити өткән һәптә “шинҗаңға даир бирқанчә тарихий мәсилә” намлиқ ақ ташлиқ китаб елан қилип, уйғурларниң пәрқлиқ мустәқил бир мәдәнийәт топи икәнликини рәт қилған бир қанчә күн ичидә 2‏-қетим уйғур мәсилисигә пикир билдүрүшидур.

У 24‏-июл күни америкадики атақлиқ радийо программиси риясәтчиси җон башелорниң зияритини қобул қилип, уйғурларниң түркий хәлқ икәнлики вә чоңқур мәдәнийәт йилтизи барлиқини тәкитлигән иди. Униң “вол-стерет журнили” гезитидә елан қилған мақалисидә илгири сүрүшичә, уйғурлар шәһәрләшкән тунҗи түрки хәлқ болуп, башқа түркий хәлқләр техи күчмән чарвичилиқ турмуши яшаватқанда уйғурлар мукәммәл шәһәр һаятиға көчүп болған икән.

Фредирек стар йәнә уйғурларниң қараханийлар дәвридә қәшқәр, сәмәрқәнттәк шәһәрләрдә дохтурханиларни қуруп, дохтурларни мааш билән тәминләпла қалмай, бәлки уларни иссиқлиқ вә йорутуш билән тәминлигәнлики, йемәк-ичмәклирини көтүргәнлики, бу әһвалниң буниңдин 1000 йил бурун норманлар техи әнглийәни бойсундурмиған дәврдә йүз бәргәнликини илгири сүргән. У йәнә 11‏-әсирдики уйғур мутәпәккури йүсүп хас һаҗиб билән мәһмуд қәшқәрини тонуштуруп, гәрчә хитай һөкүмити “уйғур мәдәнийитиниң әвлиялири” дәп қарилидиған бу икки шәхсни уларниң диний вә етник кимликидин айриветишкә урунсиму, лекин уларниң қәшқәрдики қәбрилирини чеқиветишкә петиналмиғанлиқини тәкитлигән. Униң илгири сүрүшичә, бейҗиңға нисбәтән 75 йил өткән болсиму, лекин “шинҗаңдики уйғур вә башқа түркий хәлқләргә техиму көп сиясий вә мәдәнийәт аптономийәси бериш бу мәсилини һәл қилишниң бирдин-бир чариси” икән.