CNN De Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichiliki tilgha élinip, xitaygha imbargo kücheytilishi telep qilindi
2018.06.04
4-Iyun küni amérika simliq xewerler tori, yeni CNN de élan qilin'ghan bir maqalida amérika hökümitining “Tyen'enmén weqesi” de xitaygha yürgüzgen qoral-yaraq imbargosini yenimu kücheytish telep qilindi.
Amérika hökümiti 1989-yili tyen'enmin oqughuchilar herkiti qanliq basturulghandin kéyin qanun chiqirip, xitaygha bixeterlik eswapliri we qoral-yaraq éksport qilishni chekligen. Lékin mezkur qanun yéqinqi 28-29 yil mabeynide künsiri boshashqan idi.
Amérikidiki tetqiqatchi we kishilik hoquq pa'aliyetchisi maykél kestér düshenbe küni CNN téléwiza'iye torida élan qilghan maqalisida imbargoning bikar qilinmasliqi, belki uning kücheytilishi kéreklikini otturigha qoyghan. Uning körsitishiche, “Tyen'enmin weqesi” basturulüp az kem 30 yil ötken bolsimu, lékin xitayda basturush téximu éghirlashqan. Maykél kestir Uyghurlarning weziyitini tonushturup, xitayning reqemlik teqip qilish sistémilirini berpa qilghanliqi, kishilerning kündilik hayati héchqandaq bir yerde Uyghur rayonidikidek teqip qilinmaydighanliqini ilgiri sürgen. U gérmaniyelik tetqiqtachi adri'an zénning yéqinda élan qilghan doklatini neqil keltürüp, Uyghur élining jama'et xewpsizlik sléinmisi xitayning bashqa jayliridin 8 hesse köplikini, bu pulning ademsiz ayrupilan, yüz tonush apparati we bashqa reqemlik teqip qilish sistémilirini orunlashturup, rayondiki xelqlerning oqughan, hembehrleshken yaki öz-ara sözleshken her bir sözini teqip qilishqa serp qilin'ghanliqini bildürgen.
Maykél kestér yene “Xitayning shinjangdiki mukemmel saqchi döliti siyasi terbiyelesh merkezliri” ge tolghanliqini, “Uninggha minglighan, on minglighan Uyghurning tutqun qilinip qamalghanliqi” ni ilgiri sürgen. Maykél kestér maqalisining axirida mundaq dégen: “Biz tyen'enmén qirghinchiliqning 29 yilliqini xatirlewatqan mezgilde xitayning kishilik hoquq buzghunchiliqidin paydilinip pul tépish meqsitide yürgenlerni téximu qattiq jazalash tedbirlirini élishimiz kérek.”