“ваң җен” әрваһиниң қайтидин баш көтүрүши ғулғула қозғимақта

Уйғурлар дияридики кишиләргә “җаллат ваң җен” дәп тонулған тарихий шәхс ваң җенни бу җайдики хитай пуқралириниң зор еһтирам билән яд етиватқанлиқи кишиләрниң диққитини қозғап кәлмәктә. “хитайда ишләнгән” журнилиниң 2018-йиллиқ 3-санида елан қилинған том клиф имзасидики мәхсус мақалә әнә шу мәсилигә беғишланған.

Мақалида көрситилишичә, 2009-йилидин буян уйғурлар дияридики хитайлар арисида “генерал ваң җен болған болса уйғурлар ундақ қилалмайтти, бундақ қилалмайтти” дегәндәк мәзмундики параңлар әвҗ алған. Мәлум болушичә, 1950-йиллири хитай хәлқ азадлиқ армийәсиниң уйғурлар дияриға әвәтилгән генерали ваң җен уйғурларни қаттиқ қоллуқ билән қирип ташлашта әң юқири рекорт яратқан. Алақидар хитай апторлириниң материяллирида көрситилишичә, униң уйғурлардики “қаршилиқ”қа мәнсуп һәрқандақ елеминтни бирдәк “етип ташлаш” арқилиқ бастуруши әйни йилларда “йиғлаватқан уйғур боваққа ‛ваң җен кәлди‚ десә бовақниң йиғиси шу һаман тохтайдиған” вәзийәтни шәкилләндүргән.

Мақалә аптори әйни вақиттики тарихий муһитни әслигәч, шу вақитта ваң җенниң хитай рәиси мав зедоңға “бу чатақчи уйғурлар мәсилисини һәл қилиш үчүн уларни пүтүнләй йоқитиветиш” тәклипини сунғанлиқини, әмма мав зедоңниң бу тәклипни “бираз ешип кәткән” дәп қарап ваң җенни бейҗиңға йөткәп кәткәнликини баян қилиду. Шуниңдәк мав зедоңниң орниға чиққан ши җинпиң уйғурлар дияриға партийә секретари қилип тәйинлигән чен чуәнгониң дәл ашу ваң җен орунлашқа үлгүрәлмигән вәзипини орунлашқа киришкәнликини тәкитләйду.

Аптор ахирида чен чуәнгониң ғайәт зор мәбләғ вә сиясий тиришчанлиқ арқилиқ “сақчи дөлити” механизми бәрпа қилип чиққанлиқини, бу системиниң болса уйғурларниң кәлгүси мәвҗутлуқи үчүн бәкму чоң тәһдит болуп туруватқанлиқини көрситип, буниңда соал қоюшқа тегишлик көплигән нуқтиларниң барлиқини алға сүриду.