Хитай б д т да уйғур мәсилиси бойичә йәнә тәнқидкә учриған

Хитай 4-июл пәйшәнбә күни б д т ниң 56-қетимлиқ кишилик һоқуқ йиғинида уйғур мәсилиси бойичә йәнә тәнқидкә учриған. Йиғинда уйғур мәсилиси йәнила шу күнки йиғинниң асаси нуқтиси болған. “америка авази” ниң хәвәр қилишичә, йиғинда б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң рәиси өмәр зиниберниң хитайниң б д т ға әза дөләтләр тәрипидин сунулған 400 дин артуқ тәвсийәниң 70 пирсәнтини дегүдәк қобул қилғанлиқини ейтишиға қарита, ғәрб дөләтлири бу рәқәмниң қаймуқтуруш характерлик икәнликини билдүргән. Йиғинда американиң б д т кишилик һоқуқ кеңишидә турушлуқ вәкили мишел тайлор (Michele Taylor) : уйғурларниң юрти болған “шинҗаңда давамлишиватқан ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтниң йәнила давам қиливатқанлиқи” ейтқан.

Мишел тайлор мундақ дегән: “хитай хәлқара җәмийәтниң кишилик һоқуқ вә негизлик әркинликкә һөрмәт қилиш һәққидики изчил чақириқлириға қарита һәрикәт қоллинишни рәт қилип кәлди вә нурғун иҗабий тәвсийәләрни қобул қилмиди”.

Мишел тайлорниң тәкитлишичә, “хитайниң суйиистемали б д т ниң баһалиши вә тәвсийәлирини рәт қилиш, униң хәлқара мәсулийитигә хилаплиқ қилиш яки униңға бузғунчилиқ қилишидин дерәк бәрмәктә” икән.

Йиғинда әнглийәниң б д т кишилик һоқуқ кеңишидә турушлуқ вәкили симон манлей (Simon Manley) хитайниң әнглийә оттуриға қойған барлиқ тәвсийәләрни рәт қилғанлиқини билдүргән. Симон манлей: “бу арқилиқ, хитай һөкүмити өзиниң еғир кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини етирап қилмиди. Б д т ниң һоқуқлуқ шинҗаң доклатини йәнә бир қетим ‛қанунсиз һәм етибарсиз‚ дәп көрсәтти. Һалбуки, бу һәргиз ундақ әмәс” дегән. Лекин хитайниң җәнвәдә турушлуқ баш әлчиси чен шү йиғинда: хитай қобул қилишни рәт қилған тәвсийәләр “сиясий мәқсәт, ялған учур, идеологийәлик бир тәрәплимилик яки хитайниң әнәниви игилик һоқуқиға мудахилә қилишни чиқиш қилған” дәп көрсәткән. 4-Июл күнидики йиғин б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 2022-йили 8-айда “шинҗаң доклати” ни елан қилишидин буян, униң тунҗи қетим хитай кишилик һоқуқ хатирисигә қарап чиқиши икән. Б д т кишилик һоқуқ кеңиши 2022-йилиниң ахирлирида “шинҗаң доклати” ни музакирә қилишни аваз қойған болсиму, әмма бу тәклип 3-дуня дөләтлири, түркий җумһурийәтләр вә мусулман әллириниң қарши турушида рәт қилинғаниди.