Yawropadiki uniwérsitétlarda xitay armiyesige baghliq xitay tetqiqatchilirining terbiyelen'genliki we hemkarlashma tetqiqat élip barghanliqi ashkarilan'ghan

Muxbirimiz irade
2022.05.19

Yéqinda “Gérmaniye awazi” (DW) we uning bashqa axbarat shérikliri élan qilghan bir türlük tekshürüsh netijisidin melum bolushiche, yawropadiki bir qanche uniwérsitétlarning tetqiqatchiliri xitay xelq azadliq armiyesi bilen qoyuq munasiwiti bolghan ilmiy xadimlar bilen hemkarlashqan.

Mezkur keng kölemlik tekshürüsh xewiride körstilishiche, yawropadiki uniwérsitétlarda bilim ashurghan, tetqiqat bilen shughullan'ghan xitay oqughuchilarning köpinchisi xitay azadliq armiyesige biwaste baghlinishliq bolghan “Xitay dölet mudapiye téxnika uniwérsitéti” din kelgen bolup, ular qaytqandin kéyinmu mushu orunda xizmet qilghan.

Eyni chaghda yawropadiki uniwérsitétlarda bu xitay oqughuchilarni yétekligen proféssolar ularning xitay armiyesi bilen bolghan munasiwitini bilmigen yaki bilsimu diqqet qilmighan. Bu xitay oqughuchilarning hemmisi intayin hel qilghuch we dölet mudapiyesige munasiwetlik bolghan yuqiri pen-téxnika türliride bilim ashurghan iken. Halbuki, “Gérmaniye awazi” ziyaret qilghan bir neper gérmaniyelik proféssor eyni chaghda özi yétekchilik qilghan xitay tetqiqatchi ishligen tetqiqat türining herbiy ishlargha chétilidighanliqidek teripige diqqet qilmighanliqini étirap qilghan.

Birleshme tekshürüshtin ayan bolushiche, 2000-yilining béshidin 2022-yili 2-ayghiche, yawropa uniwérsitétliri we xitay xelq azadliq armiyesi bilen qoyuq munasiwiti bar tetqiqatchilar arisida 3000 gha yéqin hemkarliq türi yolgha qoyulghan. Bular sün'iy eqil, kompyutér téxnikasi, yiraqtin körüsh we sézish. Shundaqla kiwant tetqiqati qatarliq sezgür téxnikaliq sahelerni öz ichige alidiken.

Bu heqte neshr qilin'ghan maqalilerning texminen 2200 parchisigha xitay dölet mudapiye téxnika uniwérsitétining tetqiqatchiliri qatnashqan. Xitay dölet mudapiye téxnika uniwérsitétidin kelgen xitay tetqiqatchilar bilen birlikte maqale élan qilghan yawropa uniwérsitétlirining yérimi dégüdek en'giliye, gollandiye we gérmaniye qatarliq döletlerde iken. Ular jem'iy 230 parchdin artuq tetqiqat maqalisini hemkarliship élan qilghan iken.

Awstraliye istratégiye we siyaset tetqiqat inistituti (ASPI) ning tetqiqatchisi alékis joské (Alex Joske) “Gérmaniye awazi” gha qilghan sözide: “Xitay armiyesining nahayiti köp munewwer ixtisasliqliri tebi'iy pen we téxnika saheside bu uniwérsitétlarda terbiyelen'gen. Ular awaz téxnikisidin tartip yadro qorallirighiche bolghan barliq herbiy tetqiqat türliride achquchluq rol oynaydu.”

Halbuki bu yerde mesile bolghini shuki, bundaq tetqiqatlar hem puqrawi hem hem herbiy ishlar üchün ishlitilidighan bolghanliqi üchün, ilmiy tetqiqat erkinliki kapaletke ige qilin'ghan gérmaniye qatarliq yawropa döletliride bu xil hemkarliqni chekleydighan resmiy belgilime yoq iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.