Xitayning ming'öy tam resimlirini “Eslige keltürüp qayta sizip chiqish” qurulushining arqisigha némiler yoshurun'ghan?

Xitay taratqulirining xewer qilishiche, ürümchi kespiy uniwérsitétining xitay proféssori lo gawyi 300 neper xitay oqughuchi ressamgha yétekchilik qilip, Uyghur diyarining bézeklik we qizil ming'öyliridiki buzulghan tarixiy resimlerni “Qayta eslige keltürüp sizip chiqish” qurulushini bashlighan.

Uyghur diyaridiki qedimki medeniyet-sen'et mirasliri bilen munasiwetlik bolghan bu “Eslige keltürüsh” qurulushi, xitay ichi we chet ellerdiki kespiy mutexessislerning diqqitini qozghighan.

“Tengritagh tori”, “Shinxu'a tori” qatarliq xitay hökümet taratquliri yéqindin buyan küchep tarqitiwatqan bir qisim xewerlerde, xitayning Uyghur diyarida atalmish “Arxé'ologiyelik yéngi bayqash”, “Muzéy qurulushi”, “Qizil gén telim-terbiye bazisi” we “Inqilabiy sayahet nuqtisi” qatarliq türlerge zor meblegh sélip, ularni siyasiy teshwiqat üchün qolliniwatqanliqi melum bolghan idi. Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan ilshat hesen qatarliq bir qisim analizchilar, bu xitayning Uyghur rayonida yürgüziwatqan atalmish “Jongxu'a milletliri ortaq gewdisi éngi berpa qilish”, “Shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush” we “Milletler ara yughuruwétish” dégen namlardiki milli assimilatsiye siyasitining bir parchisi, dep körsetken idi.

“Xitay xewerler tori”ning 28-apréldiki xewirige qarighanda, ürümchi kespiy uniwérsitéti hüner-sen'et kespining proféssori logawyi, 300 din artuq  xitay oqughuchigha yétekchilik qilip, 20-esirning bashlirida albért fon lékok (Albert von Lecoq), grünwédil (Grünwedel) qatarliq gérmaniye ékispéditsiyechiliri turpan we kucha qatarliq jaylardiki ming'öylerdin qézip, yawropagha élip ketken ming'öy tam resimlirining ornini toluqlap qaytidin sizip chiqish qurulushini bashlighan. Halbuki, ularning buningdin minglarche yillar ilgiri Uyghur ejdatliri teripidin sizilghan bu tam resimlirini qandaq “Eslige keltürüdighanliqi” we némige asasen “Qayta sizip chiqidighanliqi” toghriliq héchqandaq tepsilat bérilmigen.

Melumki, 19-esirning axiriqi charikidin 20-esnirning bashlirighiche bolghan ariliqta rusiye, gérmaniye, en'giliye, shiwétsiye qatarliq döletlerning ékispéditsiye ömekliri turpan we tarim oymanliqini qédirip tekshürüsh jeryanida, qedimki Uyghur medeniyet-sen'itige da'ir köpligen yadikarliqlarni yawropagha élip ketken idi. Hazir bu medeniyet yadikarliqliri sankit-pétérburg, bérlin, parizh, london qatarliq sheherlerdiki muzéylarda körgezme qilinip, Uyghurlarning insaniyet medeniyet tarixigha öchmes töhpilerni qoshqan, parlaq medeniyetke ige qedimiy bir xelq ikenlikini namayan qilip turmaqta.

Nöwette xitay hökümitining zor meblegh ajritip, xitay “Proféssorlar” we sen'et sahesidiki xitay oqughuchilarni teshkillep, Uyghur diyaridiki ming'öy tam resimlirini “Qayta eslige keltürüp sizip chiqish” qurulushini bashlighanliqi, gherb elliride Uyghur medeniyitini tetqiq qilish bilen shoghulliniwatqan mutexessislerning küchlük diqqitini qozghimaqta. Ular, qedimki ming'öy tam resimlirining xitayning nöwette Uyghur rayonida élip bériwatqan “Shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush” teshwiqatning qurbani bolup kétishidin endishe qilmaqta iken.