Uyghurlargha qollinilghan charilar xitayning bir qisim jaylirida omumlashmaqta

Muxbirimiz eziz
2018.12.25

Xitay hökümiti Uyghurlar diyarida zor küch bilen omumlashturghan nazaret sistémisi, tutup turush sistémisi we musulmanlarni assimilyatsiye qilish charisi nöwette xitayda tézdin omumlishiwatqan usullardin biri iken. “Wal sitrét zhurnili” gézitining 23-dékabir sanidiki xewerde del mushu ehwal nuqtiliq bayan qilinidu.

Xewerde körsitilishiche, ningshyaning jongning rayonidiki tipik musulmanlar rayonida barliq musulmanche dukanlardiki erebche “Halal” belgiliri éliwétilgen. Chingxey we gensudiki köpligen meschitlerge közitish kaméraliri orunlashturulghan we xitayning dölet bayraqliri ésilghan. Bu ölkilerdiki erebche til mektepliri taqiwétilgen. Uyghurlar diyarida köplep qollinilghan “Yanfon süzgüch” liri hazir bu jaylardimu omumlishishqa yüzlen'gen. Xewerde bu ehwallarni qisqiche xulasilep Uyghurlar diyarining izchil xitaydiki hakimmutleq hakimiyetning “Tejribe meydani” bolup kelgenliki algha sürülgen.

Fordxam uniwérsitétidiki xitayshunas proféssor karl minznér bu heqte söz qilip “Shinjang rayoni xitay hökümiti ijra qiliwatqan 21-esirdiki yuqiri pen-téxnikini yéqilghu qilghan maw zédongche ijtima'iy kontrolluqni tereqqiy qildurush urunushining merkizi nuqtisi bolup kelgen. Xitay hökümiti bu jeryanda awwal Uyghurlarni, arqidin tungganlarni, uning arqidin xristi'anlarni, emdilikte bolsa xongkongluqlarni jaylawatidu” dégen. Melum bolushiche, nöwette xitayning herqaysi ölkiliridiki saqchi xadimliri “Térrorluqqa we zorawanliqqa qarshi tejribe öginish” üchün türküm-türkümlep ürümchi, qeshqer qatarliq jaylargha ewetilmekte iken.

Nöwette izchil halda Uyghurlar diyari bilen “Medeniyet, din we en'ene jehette öz'ara baghlinish munasiwitige ige” dep qariliwatqan ningshya, gensu rayonliridiki saqchilarning Uyghurlar diyarida köplep quruluwatqan “Kespiy terbiyelesh mektipi” namidiki lagérlarda, shuningdek “Xelqqe qulayliq saqchi ponkitliri” da ziyaret we öginishte boluwatqanliqi melum bolmaqta iken. Buning netijiside ötken ayda chingxeyning golmud shehiride “Xelqqe qulayliq saqchi ponkiti” din 13 qurulghan we ishqa kirishtürülgen. Nöwette “Terbiyelesh merkizi” namidiki lagérlarning buninggha ulapla herqaysi jaylarda omumlishishi texmin qilinmaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.