Uyghurlarningmu herbiy ofitsérlar mektipi bolghan (3)

Muxbirimiz ümidwar
2018.06.28
sherqiy-turkistan-jumhuriyiti-milliy-armiye-chong-ofitserliri-ghulja.jpg Sherqiy türkistan jumhuriyiti milliy armiyesining chong ofitsirliri, ghulja, waqti éniq emes
RFA/Oyghan

Batur ershidinof: milliy armiye herbiy ofitsérlar mektipining siyasiy programmisi peqetla musteqilliq idi.

1946-1949-Yilliri arisida ghuljidiki milliy armiye bash qomandanliq shtabi teripidin tesis qilin'ghan herbiy ofitsérlar mektipide kursantlar atliq we piyadilerdin ibaret ikki xil qisim türi boyiche mexsus bir yildin terbiye körgen bolup, ular bir yilliq oqush jeryanida ofitsérlar öginishke tégishlik muhim herbiy ilim derslirini ögen'gendin sirt yene mexsus siyaset boyichimu terbiye alghan.

1946-1949-Yilliri arisida ghuljidiki milliy armiye bash qomandanliq shtabida ishligen we bayandaydiki milliy armiye herbiy ofitsérlar mektipide oqutquchiliq qilghan, hazir almutada yashawatqan 92 yashliq batur ershidinof ependi özining herbiy mektep heqqidiki eslimiliride körsitishiche, u mezkur ofitsérlar mektipide mexsus siyasettin ders bergen bolup, siyasiy ders milliy armiye herbiy ofitsérlar mektipining türlük herbiy bilimlerge a'it dersliri qataridiki nahayiti muhim ders idi.

Qazaqistandiki Uyghur tarixchisi, sabiq sowét armiyesi polkowniki qehriman ghojamberdining éytishiche, bayanday milliy armiye herbiy mektipide herbiy kespiy derslerdin bashqa yene siyasiy ders tesis qilish eyni waqitlardiki herbiy ofitsérlar mekteplirining tüzümlirige uyghun bolup, sowét ittipaqi herbiy ofitsérlar mektipidimu ofitsérlar choqum siyasettin bilim alatti. Milliy armiye derslik we herbiy nezeriye jehettin sowét ittipaqidin ülge élipla qalmastin belki yene, siyaset dersi öginishtimu ülge alghan. Wehalenki, milliy armiye mektipidiki siyasiy derslik tamamen perqliq bolup, u milliy armiye ofitsérlirini milletperwerlik wetenperwerlik rohini östürüshni meqset qilghan.

Uning éytishiche, 1944-yili bashlan'ghan milliy azadliq inqilabning mehsuli bolghan 1944-yili, 12-noyabir küni qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti 1945-yili, 1-ayning 5-küni 9 maddiliq xitabname élan qilghan bolup, uning 2-maddisida “ Sherqiy türkistan tewesidiki her millet xelqi bab barawer bolush asasida heqiqiy erkin, musteqil dölet qurush” dep jakarlan'ghan idi.

Sabiq milliy herbiy mektep oqutquchisi batur ershidinofning qarishiche, gerche, 1946-yili, 6-iyun küni imzalan'ghan sherqiy türkistan jumhuriyiti terep bilen xitay merkizi hökümiti arisidiki “ 11 Maddiliq tinchliq” bitim munasiwiti bilen birleshme hökümet qurulghan bolsimu, emma ili, tarbaghatay we altaydiki milliy azadliq inqilabi élip bérip, sherqiy türkistan jumhuriyitini qurughan we uni qoghdighan Uyghurlar, jümlidin qazaq we bashqa xelqler musteqilliq, azadliq ghayisidin waz kechken emes, milliy armiyemu öz nishanidin waz kechken emes.

Batur ershidinof esli shéng shisey we gomindangning ürümchide achqan herbiy ofitsérlar mektipide oqughan bolup, 1946-yilidin étibaren milliy armiye ofitséri bolghan idi.

Uning éytishiche, milliy armiye ofitsérlar mektipidiki siyasiy dersler, jümlidin siyasiy programma peqetla milliy musteqilliq idiyesini asas qilidighan bolup, shuningdek yene derslerde ölke weziyiti, gomindang hökümitining ehwali, xelq'ara weziyet, bitim mesilisi exmet ependi sözliri, gomindang qandaq hökümet, sherqiy türkistan hökümiti qadaq hökümet, néme üchün bitim buzuldi, we bashqilar sözlinetti.

“Herbiy siyasiy derste, herbiy siyasiy programmidiki siyasiy nishan mesiliside kelgüside pütün sherqiy türkistanni azad qilimiz, musteqil dölet qurimiz, dégen idiye sözlinemti? yaki kéyinki tarixchilar dewatqandek kelgüside junggoning bir qismi bolimiz dégen nuqta sözlinemti? ”dégen so'alimizgha qarita batur ershidinof ependi keskin qilip :“ Yaq, u waqitta peqetla birla musteqilliq idi” dep jawab berdi. U mundaq dédi: “Hetta kompartiye shinjang chégrasigha kirgendimu 1949-yili 9-aylarda, bizning milliy armiye téxi biz musteqilliq üchün küresh qilimiz dep yürgen idi. Bitim bolghandimu musteqilliq dégen sho'ar boluwergen. Eger musteqilliq sho'ari bolmisa, ofitsérlar yaki jengchiler inqilabtin sowup ketken bolar idi. Qisqisi, qara til bilen éytqanda, hemme adem musteqilliq üchün küresh qilghan”.

Uning éytishiche؛ “Kéyinki xitay tarixchiliri dégendek milliy armiyede kelgüside junggo kompartiyesi ghelibe qilsa, kompartiye bilen birlishimiz deydighan gep bolghan emes, bundaq gep ghuljida tarqalmighan”.

Herbiy mektepte, jenubtin, aqsu tereptin kelgenlernimu terbiyeleshtiki meqsettin qarighanda, inqilabni kelgüside jenub terepke kéngeytimiz deydighan istratégiyelik pilan bolghanmu? mushu ofitsérlar muhim rol oynaydu dep qarighanmu? dégen mesilide u : “Shundaq bolghan. U waqitlarda bitim boldi, urush tügidi, emdi boldi bizning ishimiz tügidi dégen gep bolmighan inqilabiy rayonlarda, chonglarning kallisida néme bar bilmeymiz, emma bizning kallimizda musteqilliq idi” deydu.

Batur ershidinof bayanday milliy armiye herbiy mektipidiki pütün oqutquchilarning hemmisining dégüdek Uyghurlar özliri ikenliki, emma bezi derslerni yene sabiq char rusiye armiyesining iligha kélip yerliship qalghan ofitsérliri, yeni ruslar béridighanliqi, sowét ittipaqliq oqutquchi bolmighanliqini eskertti. U asasliq oqutquchilarning isimlirini sanap ötti. Herbiy mektepte, turaq isma'il, mesimjan zulpiqarof, mutellip choqa isimlik kapitan, enwer qatarliqlar ishligen.

Batur ershidinofning eslishiche, mektepning mudiri podpolkownik höseyin ghazi bolup, hüseyin ghazi bir mezgil ghulja koméndant bashliqi bolghan hem sopaxun sowurof, qasimjan qembiri, abdukérim abbasof bilen aqsugha ewetilgen qoshunda shtab bashliqliq wezipisi atqurghan idi. Mayor nur sadirof mektepning komissari bolghan.

Batur ershidinof, herbiy mektepte yene polkownik abduréshit turdiyéfningmu 1949-yili, bir mezgil mudir bolghanliqini, uning Uyghurlar arisidin yétiship chiqqan qabil we bilimi mol kespiy herbiy kadir ikenlikini bildürdi. Abduréshit turdiyéfmu mezkur mektepte ders bergen.

Polkownik abduréshit turdiyéf esli shéng shiseyning yuqiri derijilik herbiy ofitsérlar mektipini püttürgen idi. U, chöchekte milliy inqilabqa qatnashqan. U bash qomandanliq shtabida herbiy teyyarliq bölümining bashliqi bolghan. Shu adem 1949-yili, herbiy mektepning bashliqi bolup ishligen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.