Сузуки сумико аминә: ләнҗуға йетип бериш (6)

Сузуки сумико аминә өзиниң әсирдә аилисиниң қумулға бериш үчүн шиәндин сәпәргә атланғанлиқини баян қилип бу һәқтә әсәрниң “ямғурда һөл болуп қуяшқа қақлиниш” дегән бөлүмидә мундақ баян қилған:

“биз иккинчи күни әтигәндә шиәндики машина бекитигә бардуқ. Бу бекәт шиән мунариниң йенида иди. Бу йәрдә аптобус, қара машинилар көп болуп, уларниң һәр биригә бәлгә селинған, бәлгиләрдә баридиған йәрниң атлири йезилған иди. Бизни ләнҗуға апиридиған қара машининиң меңиш вақти әтигән саәт сәккиздә болуп, бизниң нашта қиливалғидәк вақтимиз бар - иди.Биз башқа йолучиларға охшашла йолниң бойида өрә туруп нашта қилишқа башлидуқ. Бекәттә кишиләр һор нанниң арисиға гөш елинған йемәклик сетивелип йейишивататти. Бизму шуниңдин сетивелип йедуқ. Буниңдики қой гөши бейҗиңдин елип келиңән - икән. Бирдәмдин кейин йолучилар билән шопур бирликтә машининиң үстигә йүк - тақиларни бесишқа башлиди.Мән машининиң үстигә чиқип олтуруш биләнла тәң османниң нәсиһити бойичә япон тилида сөзләшни тохтаттим. Мениң кийинишлиримдин тартип чач посунумға қәдәр хитай ханим - қизлириға охшаш болуп, мени көргән һәрқандақ киши пәқәтла японийәлик демәйтти. Балилирим маңа мукәммәл болған бейҗиң шивисидә сөзләйтти. Машинидики йолучилар җәмий 12дин 13 гә қәдәр болуп улар асасән деһқан, содигәр,әскәр,офитсерлар вә уларниң аилисидикиләр иди. Оғлум музәппәр қучуғумда олтуруп, хушаллиқ билән ойнашқа башлап: - ана, мән айрупиландин машинини яхши көримән - деди. Қизим айшә инисиниң үнлүк авазда товлишиға чидимай: - музәппәр, бәк җедәл қилип кәттиң. Бирдәм тенич олтурсаңчу?, дәп - кайиди.

Сузуки сумико аминә әсириниң “ләнҗуға йетип бериш” дегән бөликидә ләнҗуниң шәһриниң әйни вақиттики қисқичә тәрәққияти шу йәрдики уйғур содигәрлириниң әһвали тоғрисида қисқичә мәлматлар бәргән болуп, у бу һәқтә мундақ баян қилған:“биз шиәндин айрилип бир һәптидин кейин ләнҗуға йетип кәлдуқ.Биз узақ созулған бу йолларда машина үстидә олтуруп шамал вә аптапниң дәстидин терилиримиз көйүп қарадап кәткән иди.Биз олтурған машина ләнҗу шәһиригә йетип киргәндә балилирим хушалиқидин машина үстидә сәкрәп кетишти. Ләнҗу болса хуаңхе дәрясиниң гирвикидә болуп аһалиси 200 миңдин ошуқ иди. Бу йәрниң мивилири,ат,кала, қой терилири хуанғхе дәрясидин кемиләр арқилиқ башқа җайларға тошулуп туратти.Ләнҗу аптобус бекитиниң алдидики йол асфалит йол болуп, йолниң четидә заманиви услубта селинған “шәрқий шимал сода сарийи”,өгзиси қизил, йешил рәңлик ғәрбчә имарәтләр қатар тизилған болуп, йолдин есил пикаплар тохтимай өтүп туратти.Биз таксиға олтуруп ләнҗу сода сарийиға қарап йол алдуқ. Мән таксида кетиветип меһманханида раһәтлинип ухлашни ойлиған болсамму, бешимда йәнила икки күн йол йүрүп қумулға бериш ғәми бар иди.Биз меһманханиға йетип кәлдуқ.Бирдәмдин кейин осман кастиюм - бурулкилиқ, игиз бойлуқ, бәстлик йәттә - сәккиз кишидин бир қанчисини башлап ятаққа кирди. Буларниң ичидә бай езизиму бар болуп,мән уни көрүп наһайити оңайсизландим.Шундақтиму мән уларни қизғинлиқ билән күтүвалдим. Улар мән билән көрүшүп кәткәндин кейин осман маңа уларни ләнҗуниң милйонерлири вә шундақла шинҗаң сода бирләшмисиниң даңлиқ содигәрлири икәнликини ейтти. Осман маңа уларниң адәттә әл - ағинлириниң хотунлири билән көрүшкили кәлмәйдиғанлиқини әмма мән японийәлик меһман болғанлиқим үчүн буни алаһидә әһвал дәп маңа салам қилғили кәлгәнликини вә өзиниң буниңдин наһайити хошал болғанлиқини билдүрди.Осман маңа чақчақ қилип: - әгәр сән мени хошал қилалисаң. Мән сиясәтчи болмай тиҗарәтчи болимән - деди.Шу күни кәчтә қизим айшәниң саламәтлики яхши болмай қалди. Шинҗаңлиқ тивип айшәни көрүп,униңға қизил чиққанлиқини ейтти.Осман сиртқа чиқип қурутқан үзүмдин бир яғлиқ вә шинҗаңниң алаһидә мәһсулати болған кававичин йәни хуаҗодин тепип келип бу қизилға пайда қилиду - деди.Мән: - қизил толиму хәтәрлик кесәл,бәлким сәл диққәт қилмисақ қизил қизимни өлтүрүп қоюши мүмкин - дедим.Осман маңа: қурутқан үзүм қизилға шипа болиду - деди.Мән униңға: - мән пәқәтла қурутқан үзүмниң қизилға пайда қилидиғанлиқини аңлап бақмаптимән - дедим.Осман сөзини йәнә қайтилап: - бу үзүм қизимға шипа болиду - деди.Айишә қаттиқ қизип кәткәнликидин ағзиға һечнимә селишни халимайтти.Шундақтиму мән қурутқан үзүмни қайнақ судин елип астағина униң ағзиға селип мәҗбури йигүздүм.Осман маңа: - һазир қумулға меңишимиз тәстәк туриду.Шуңа биз әмәтниң “тйәнчаң меһман - сарийиға йөткилип шу йәргә орунлишайли - деди. Әмәтниң меһман - сарийи болса ләнҗу қәләсиниң йенида болуп,у бизгә һәммә җәһәттин толиму мувапиқ келидиған сарай иди.Осман маңа дәрһал мениң совға - саламларни тәйярлап бай әзиз билән аяли лйүн чүнни йоқлап келишимни ейтти. Мән османға: - мән лйүн чүн билән таза хошам йоқ.Униң билән бейҗиңда соқушуп қалған - турсам. Немә - дәп униң униң өйигә совға елип саламға баримән - дедим.Осман маңа җавабән: лйүн чүнниң бу йәрдики армийә билән мунасивити қоюқ.Шуңа мениң бәзи ишлиримға тәсир йетип қилиши мүмкин.Сән чоқум беришиң керәк - деди.Мән униңға қошулдум.6 - Айниң әтигәнликидә ләнҗу толиму қаттиқ соғақ иди.Қизим айишәниң қизитмиси йенип бираз яхши болуп,бәдәнлиридики қизил түгәшкә башлиди.Һәқиқәтән осман ейтқандәк қурутқан үзүм униңға пайда қилди. Мән османниң тәклипи бойичә бай әзизгә америкиниң тамака қутисидин,аялиға тавар - дурдундин

Тикилгән кийимләрни вә униңдин башқа аялға керәклик ушшақ - чүшәк нәрсиләрни елип хадик һарвиға олтуруп шимали дәрвазидин хуаңхе дәрясиға йеқин җәнубий дәрвазиға бардим. Җәнубий дәрвазидики чоң көврүк қәләгә туташқан иди. Мән ли йүчүнниң өйигә кирсәм у бир немә тикиватқан икән. Дәсләп мени көрүп анчә хошал болмиған болсиму әмма қолумдики совға - саламларға қарап бирдинла чирайини өзгәртип күлимсирәшкә башлиди.У маңа қарап: - сизниң бейҗиңдин бу йәргә кәлмигиликиңиз бәк тәскә тохтиди - җуму? - деди вә дәрһал: - мән чай дәмләй - деди.Лйүнчүн чай дәмлигәч: - һазир кона достлар ләнҗуға җәм болди.Биз буниңдин наһайити хошал - деди вә юқири авазда қақақлап күлди. У,бир дәмдин кейин чай,қурутқан үзүм вә тавуз газири елип кәлди. Мән совғатлиримни ечип униңға бәрдим.У, наһайити хошал болуп кәткәнликидин муамилисини өзгәртип чирайлиқ тәкәллуп сөзләр билән сөзләшкә башлиди. У, маңа: - мән сизни тәсир даириси зор кишиләрниң аяллиридин бир қанчисигә тонуштурай.Улар билән арилишишиңиз наһайити муһим.Биз бейҗиңдики,ичкий моңғулийәдики ишларни уларға демәйли. Бу хотунларниң сәвийиси толиму төвән,улар һечнемини чүшәнмәйду.Пәқәтла чай ойнап бир - бирсини йоқлаш биләнла күн өткүзиду.Мана бу уларниң турмуш адити - деди. Ли йүчүнниң өйлири наһайити һәшәмәтлик, катта селинған вә қалтис бизәлгән өйләр иди. Мән бу өйләргә қарап толиму һәйран болдум. Мән ли йүчүн билән хошлишип ятаққа қайтип кәлдим.Ятақта осман мени күтүп турған икән.

Ахирда зияритимизни қобул қилған японийәлик мустәқил тарих тәтқиқатчиси таро тарихта ләнҗуда өткән уйғур содигәрлири һәққидә тохтилип мундақ деди.

- Шинҗааң тарихиға аит бәзи материялларда уйғур содигәрлириниң илгири ләнҗуда терә вә аяқ завутлирини қурғанлиқи һәққидә мәлуматлар берилгән.

Аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.