Ana deryaning peryadi

Uyghurlarning qedimiy tarixi iznalirigha qarisaq, Uyghur xelqi qedimdin su qoghliship yashap kelgen bir millet. Yeni, jenubtiki qurum taghliridin bashlan'ghan tarim deryasi wadiliri Uyghurlarning eng qedimi yurtliridur.

Tengri téghi ata diyilse, tarim deryasi xuddi ana. Uyghurlarning ejdadliri bu ana deryaning wadisida bostanliqlarni berpa qilip, özgiche medeniyet yaratqan, u shundaqla Uyghur diyari boyiche eng chong derya bolup, uning axirqi éqinliri bipayan teklimakan qumluqlirigha singip kétidu. Tarim oymanlighi, tengri taghliri bilen qurum taghliri arisigha jaylashqan cheksiz ketken chong tekshilik.

U insaniyet mediniyitining achquchi shundaqla insaniyet tereqqiyatining énérgiye menbe'elirining biri dep teriplinidu.

Bügünki tarim wadisigha nezer salsaq, xitayning Uyghur rayonini échish istratégiyisi shuningdek gherbni échish borini bilen tarim derya wadisi keng kölemlik tebi'et buzghunchilighi, bayliq bulangchiliqigha yüzlendi.

Xitay köchmenlirining boz yer échishi bilen....

Bolupmu xitay köchmenlirining nechche on yildin buyan tarim wadisida élip bériwatqan qalaymiqan boz yer échish herikiti, atom sinaqliri, tarim deryasi shundaqla bu wadining omumiy ékologiyisining bügünkidek yaman aqiwetke qélishidiki eng chong amildur.

Bu diyarda toxtawsiz körülüwatqan tebi'iy apetlerni xitay hökümitimu sezse kérek. Uyghur aptonum rayonluq hökümetning tor bétide ötken hepte bérilgen xewerdin melum bolushiche, Uyghur aptonum rayonluq 10- nöwetlik xelq qurultiyining 15- qétimliq yighinida "xitay dölet ishliri kabinti we Uyghur aptonum rayonluq hökümetning ruxsitisiz tarim wadisida her qandaq orun yaki shexsning boz yer échishigha yol qoymasliq" heqqide qarar élan qilghan.

Mezkur qararda körsitilishiche, ilgiri tarim deryasi wadisida élip bérilghan qanunsiz hemde pilansiz halda keng kölemlik boz yer échish netijiside, bu wadida chöllishish hem qumlishish éghirlashqan. Tarim deryasi süyini bashqurush toghra bolmighanliqi üchün tarim deryasining süyi azlash hetta bezi tarmaq éqinliri qurushtek éghir ékologiyilik buzulush kélip chiqqan.

Xitay hökümitining bergen sitatistikisidin ashkarlinishiche, 2000 - yilidin buyan, tarim wadisida qalaymiqan échilghan yerning kölimi 190ming mogha yetken. Tarim deryasi xitay boyichimu eng uzun ichki derya bolup omumiy uzunluqi 2179 kélométir kélidu.

Yer yutquchi - bingtu'en

Xitay hökümitining Uyghur élide berpa qilghan xitay ishlepchiqirish qurulush bingtu'enliri tarim wadisini asas qilip qurulghan.

Analizchilarning tetqiqatigha qarighanda, deslep bingtu'en'ge köchmen bolup kelgen milyonlighan xitay köchmenliri, tarim derya wadisida 1950 - yillardin béri boz yer échish élip bardi. Bu jeryanda tarim deryasi suyi pilansiz derya, éqinlargha ayrilip bingtu'en qorshighan rayonlargha éqitildi.

Kéyin yene, boz yer échish xitay hökümitining gherbni échish siyasitining tesiride yenimu keng kölemlik élip bérildi. Bu jeryanda, xitay köchmenliri tarim wadisida boz yer achsa baj we héchqandaq tölem tölimigenliki üchün, boz yer achquchilar qoshunining köpiyishi hem ularning pilansiz qalaymiqan boz yer échishi jeryanida, tebi'iy qum süzgüchlük rolini oynap kéliwatqan toghraq, yulghunlar késildi. Nechche ming yillardin béri shekillen'gen tebi'iy yéshil belbaghlar buzuldi.

Muhit mutexesislirining qarishiche, mana bular bügünki Uyghur rayonida dawam qiliwatqan qum köchüsh, qum boran chiqish, tarim deryasi süyining azlash, bezi köllerning qurup kétishige oxshash yaman hadisilerge seweb bolghan. Ular "ana derya pighan chekmekte.... Qum boranlar uning pighani, mubada tarim wadisidiki bu buzghunchiliqlargha yene yol qoyulsa Uyghur élining ékologiyiside chong tehdid élip kélidu." Dep teshwishlenmekte.

Qum – boran éghirlashmaqta

Tarim wadisidiki lopnur yézisida yashawatqan bir déhqan ayal, bu jayda boz yer échish dawamlashqandin kéyin tarim deryasini menbe qilidighan lopnur kölimu qurup yéqinqi yillardin béri, bu rayonda qum- boran hadisilirining köp körilidighan bolup qalghanliqini, ékologiyilik muhitningmu éghir buzulghanliqini éytti.

Tarim deryasi Uyghur déhqanlirining hayatliq menbe'esi, uning bulghinishi Uyghur diyari hemde xelqining hayatigha eng chong xewp hésablinidu. Nöwette xelq, hökümetning ana derya we tarim wadisida élip bériliwatqan buzghunchiliqlargha yol qoymasliq heqqidiki qararining emeliy ünüm bérishini kütmekte. (Gülchéhre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.