“CGTN” qanili xitayning Uyghur diyaridiki mazarliqlargha buzghunchiliq qilmighanliqini ilgiri sürdi

2019-Yili buzuwétilgen aqsu shehirining gherbi shimaligha jaylashqan mazarliq.

CNN Téléwiziyesi yéqinda Uyghur élidiki qedimiy mazarliqlarning qattiq weyranchiliqqa uchrawatqanliqi heqqide bir mexsus xewer tarqatqan idi. CNN Téléwiziyesi bu programmisida mushu sahede izdiniwatqan tetqiqatchilar we gugul xeritiside tartilghan süretlerni analiz qilip, Uyghur élida yéqinqi ikki yil ichide 100 din oshuq qedimiy mazarliq weyran qilin'ghanliqini bildürgen idi. CNN Téléwiziyesi bu programmisida yene londonda yashaydighan Uyghur ziyaliyliridin eziz eysa elkün ependini ziyaret qilghan bolup, eziz eysa dadisi eysa abdulla 2017-yili 11-ayda wapat bolghanda yerlikke qoyulghan shayar mazarliqining tüzliwétilgenlikini, hazir bu mazarliqning gugul xeritisidin körünmeydighanliqini éytqan. U yene özining a'ilisi bilenmu alaqisi késilgenliktin dadisining mazarliqining qeyerge yötkelgenlikidinmu xewer alalmaywatqanliqini éytqan.

Netijide xitayning hökümet awazi bolghan “Yershari waqti géziti” we xitay merkizi téliwiziyesining chet'ellerge qaratqan teshwiqat aparati bolghan “CGTN” tor téléwiziyesi 13-yanwar küni derhal buninggha qarshi bir widiyo ishlep tarqatti. Uningda CNN téléwiziyesige hemde uningda guwahliq bergen eziz eysagha hujum qildi. 

“CGTN” öz xewiride eziz eysaning aqsudiki apisi hepizem xénimni we singlisini ékran'gha chiqarghan. “CGTN” muxbirliri bu wiydéyoluq xewiride “Ular bizge eziz eysaning dadisining qebrisini körsitip qoydi,” dep bayan qilidu. 

Eziz eysa radiyomizning ziyaritini qobul qilip, özining “CGTN” ning atalmish bu widiyosini körüshkimu taqet qilalmighanliqini, chünki uningda apisining shundaq sözlerni qilishqa mejburlan'ghanliqini körüshke yüriki chidimighanliqini bayan qildi. 
Eziz eysaning bizge éytishiche, u ikki kündin kéyin jasaritini yighip axiri bu widiyoni körgen. Widiyoda eziz eysaning apisi üstige nomur qoyulghan bir qatar qebrilerning ichidin 47 dep nomur yézilghan bir qebre aldida turup, mana mushu qebrining merhum eysa abdullaning qebrisi ikenlikini ilgiri süridu. Momay yene kona qebristanliqning yamghur yaghsila éqip kétidighanliqini, hökümet köngül bölüp bu yéngi qebrilerni yasap bergenlikini deydu. Eziz eysa bolsa apisining namelum yerdiki, üstide nomurdin bashqa héchnimisi bolmighan bir qebrini körsitishke mejbur bolghanliqini éytip, “Bu körünüsh héchnimini ispatliyalmaydu,” dédi. 

CNN Téléwiziyesining muxbiri met riwérs eyni chaghda programmisida sün'iy hemrah körünüshi we bashqa süretlerni sélishturush asasida rayondiki buzuwétilgen mazarliqlarning 60 tin artuqining isimi we buzuwétilgen waqitlirini tépip chiqqan. Xotendiki ming yildin oshuq tarixqa ige bolghan shundaqla Uyghurlarning muhim ziyaret orunlirining biri hésablinidighan “Sultanim mazarliqi” shularning biri bolup, bu mazarliqning 2019-yili 4-ay etrapida tüzliwétilgenliki texmin qilinmaqtiken. Xewerde éytilishiche, Uyghur élida yéqinqi ikki yil ichidila 100 din oshuq qedimiy mazarliq weyran qilin'ghan bolup, mazarliqlardiki nurghun qebrilerning qeyerge yötkiwétilgenlikimu namelum iken. Eziz eysa radiyomizgha qilghan sözide bu qedimiy mazarliqlarning buzghunchiliqqa uchrighanliqini, eyni chaghda firansiye agéntliqining muxbirlirining bérip öz közi bilen körüp kelgenlikini, buning alliqachan ispatlinip bolghan pakitliqini éytti. 

“CGTN” qanili özining teshwiqat widiyosida shayardiki mazarliqlarning weyran qilinishini aqlap: “Uyghurlarning mazarliri addiy topiliq idi, herqétim yamghur yaghsa éqip kétetti, emma hökümetning bir tutash orunlashturushi bilen hazir retlik chirayliq mazarliqliri boldi,” dégendek sözlerni ishletken. Eziz eysa “CGTN” ning bu sözlirini tenqidlep, qedimiy mazarliqlarni herqandaq seweb bilen yötkeshning özi bir jinayet, dep tekitlep “Xitay hökümiti ölüklergimu aram bermeywatidu,” dédi. 

Eziz eysaning bizge bildürüshiche, “CGTN” téléwziyesining bu teshwiqat widiyosida apisini yölep chiqqan qiz del uning singlisi bolup, u intayin ishenchlik menbelerdin ashu singlisiningmu lagérda bir yildin artuq yétip chiqqanliqidin xewer tapqan. U: “Buni anglap méning achchiqim nechche hesse artti,” deydu. 

Biraq eziz eysa xitay hökümitining bundaq saxta teshwiqat widiyoliri arqiliq héchkimni özige ishendürelmeydighanliqini we bu qilghanlirining soraqsiz qalmaydighanliqini tekitlidi. 

Eziz eysa CNN téléwiziyesi muxbiri met riwérsqa qilghan sözide mazarliqlarni yoqitish herikitini xitay hökümitining Uyghurlarning milliy we diniy yiltizini yoqitishni nishan qilghan heriketlirining bir parchisi ikenlikini tekitligen. U yene “Xitay hökümiti Uyghurlargha ‛milliy qirghinchiliq yürgüzüwatidu‚ dégen. U xitay hökümitining özi emeliyetni ashkarilighanliqi üchün apisini sözlitish arqiliq uninggha hujum qilghanliqini “Bir bichariliq” dep tekitlidi. 

Xitayning bu teshwiqat widiyosi “Zémistan” tori we shundaqla awstraliyening “ABC” téléwiziyesi qatarliq xewer organliriningmu diqqitini qozghidi. Ularmu xitayning bu saxta teshwiqat qanilining programmiliri we ulargha qarita mutexessislerning inkaslirini xewer qildi.