Ataqliq naxshichi bunyamin aqsün'gür: “Abdurehim héyt bilen ötküzülgen söhbet bir tiyatir”


2019.07.26
Turuk-wekiller-Abdurehim-Heytni-Ziyaret-Qildi-201907.jpg “Aydinliq géziti” ning muxbirining tonulghan Uyghur sen'etkar abduréhim héyt bilen ötküzgen söhbiti heqqidiki xewer. 2019-Yili 26-iyul. Türkiye.
Photo: RFA

Xitay hökümiti yéqindin buyan chet'ellerdiki kommunist idiyesidiki partiye, guruh we axbarat organliri arqiliq öz qilmishlirini yoshurushqa tirishmaqta.

25-Iyul küni türkiyediki “Aydinliq géziti” bilen oda téléwiziyeside “Aydinliq géziti” ning muxbirining tonulghan Uyghur sen'etkar abduréhim héyt bilen ötküzgen söhbiti élan qilindi. 

“Aydinliq gézitining muxbiri öltürülgenliki ilgiri sürülgen meshhur Uyghur naxshichisi abdurehim héyt bilen körüshti” mawzuluq bu widiyoluq xewerde abdurehim héytning ilgiri xitay türmiside öltürülgenlik xewiri tarqalghanliqi, bu xewerning türkiye bilen xitay otturisida diplomatik krizis peyda qilghanliqi bayan qilip ötülgen.

Mezkur xewerde “Aydinliq géziti” ning muxbirining abduréhim héyt bilen uning ürümchidiki öyide körüshkenliki bayan qilin'ghan. Bu qisqa xewerge qoshup uning abdurehim héyt bilen élip barghan söhbet sinalghusimu qoyulghan. 

Widiyoluq xewerde “Aydinliq géziti” ning bash tehriri tunch aqqoch abduréhim héytni ziyaret qilishtiki meqsiti heqqide toxtilip mundaq dégen: “Shinjang Uyghur aptonom rayonigha 9 künlük ziyaret élip barduq. Xitay rehberlerge abdurehim héytni ziyaret qilishimizning ehmiyitini anglattuq. Abduréhim héyt türkiyede tonulghan bir sen'etkar. Abduréhim héytning öltürülgenliki toghrisidiki yalghan xewer dunyagha tarqalghandin kéyin u tunji bolup bizning ziyaritimizni qobul qilghan boldi.”

Arqidin abduréhim héytning öyining körünüshliri körsitilgen. U 5 qewetlik binaning 5-qewitide addiy kichik 2 éghizliq öyde turidiken. 5-6 Xitay “Aydinliq géziti” ning mes'uli tunch aqqoch ependini uning öyige élip barghan. Abduréhim héyt 2015-yili 12-aydiki ehwaligha qarighanda oruqlap ketken bolup, muxbirning so'allirigha xitayche jawab bergen. U muxbirning so'aligha xitayche qilip mundaq jawab bergen: “Türkler bilen Uyghurlar otturisida oxshishidighan nuqtilar xéli köp. Men xitay bilen türkiye otturisidiki munasiwetning intayin yaxshi bolushini arzu qilimen. Ikki dölet xelqi otturidiki bérish-kélishlerning köpiyishini arzu qilimen.”

Abdurehim héyt söhbet jeryanida türk muxbirgha özining döletlik birinchi derijilik sen'etchi ikenlikini, nahayiti yaxshi turmush köchürüwatqanliqini, milletler otturisidiki ittipaqliqning yaxshi ikenlikini anglatqan. 

Biz türkiyediki “Aydinliq géziti” élan qilghan xewer toghrisidiki köz-qarishini igilesh üchün tonulghan türk sen'etchi bunyamin aqsün'gür ependi bilen söhbet élip barduq. U sin'alghu körünüshlirini körgenlikini, buning bir tiyatir ikenlikining bilinip turuwatqanliqini bayan qildi. U mundaq dédi: “Xewerni kördüm, u bir tiyatir, emma bizni xushal qilghan ish abduréhim héytning saq-salamet ikenlikidur. Anglishimche, senuber tursun xanimnimu qoyup bériliptu. Xewerde abduréhim héyt nahayiti éhtiyat bilen xitayche sözleptu, buni chüshinishke bolidu. U dégen diplomatik siyasiy sözler muhim emes, biz üchün muhim bolghini uning salametlikidur. Xuda uninggha uzun ömür ata qilsun. Chünki abduréhim héyt muhim bir sen'etkardur.”

Türkiy milletlerning naxshilirini orundap dangq chiqarghan péshqedem sen'etkar bunyamin aqsün'gür ependi 2015-yili 9-ayda ürümchi, turpan, qeshqer we xoten'ge ziyaretke barghanda abduréhim héyt bilen körüshken. U abduréhim héytning pikir erkinlikige ige emeslikini, bir nerse dep salsa béshigha némilerning kélidighanliqini bilgechke diqqet bilen sözleydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “U xitayning qandaq qilidighanliqini bilgechke diqqet bilen sözligen. Men ürümchide körüshkende men bilenmu intayin éhtiyatchanliq ilikide sözleshken idi. Hazir téximu diqqet bilen sözleydighan bolup kétiptu.”

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan bursa shehiridiki uludagh uniwérsitéti türk dunyasi muzika tetqiqat institutining mudiri doktor erdem özdemir ependi abduréhim héytning “Nahayiti yaxshi we bextlik yashawatqanliqi” ilgiri sürülgen téléwiziye xewirini körgenlikini, buning uning kallisida köp so'allarni peyda qilghanliqini bayan qildi. U mundaq dédi: “Bu xewer kishilerning kallisida nurghun so'allarni peyda qildi. Mesilen, uni yaxshi tonuydighan kishiler uning özi dégendek rahet emeslikini, emma özini xushal körsitishke tirishiwatqanliqini ilgiri sürmekte. Menmu shundaq oylaymen. Abduréhim héyt ana tili Uyghurche bilen sözlimey, xitay tilida teste gep qiptu, xitaydiki milletler ittipaqliqini anglitiptu, xitay terjiman chüshiniksiz qilip türkchige terjime qiliptu. U zorigha külümsirep olturuptu. Bu xitay döliti teripidin sehnileshtürülgen bir tiyatir dep oylaymen.”
Qimmetlik radi'o anglighuchilar, jaza lagérliri mesilisi otturigha chiqqandin kéyin xitay arqa-arqidin türk hey'etlirini xitaygha teklip qilip, xelq'arada Uyghurlar toghrisida chiqiwatqan xewerlerning yalghan ikenlikini, Uyghurlarning bextlik yashawatqanliqini körsitishke urunmaqta. 

Tonulghan sen'etkar bunyamin aqsün'gür ependi xitayning bu yol bilen dunyani özige ishendürelmeydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay bezi nersilerni körsetmeydu. Emma ademlerning közi kör emes. Bezi nersiler muxbirlarningmu közige chéliqidu, kallisida so'al peyda qilidu. Xitaymu asta-asta bu usuldin waz kéchidu dep oylaymen, chünki téxnologiye tereqqiy qilghan bügünki künde bularni tosup bolghili bolmaydu dep oylaymen. Türkiyede kommunist partiyining idiyisini yaqlaydighan bezi kishiler, partiye we axbarat organliri bar, emma bularning sani köp emes, türk xelqi bularning teshwiqatigha ishenmeydu.”
Qehremanmarashtiki sütchü imam uniwérsitéti diniy ilimler fakultétining oqughuchisi iparxan Uyghur xanim buni körgen waqtida özige eng tesir qilghan nersining abduréhim héyitning zorlap xitayche gep qildurulushi bolghanliqini bayan qildi. 

Iparxan Uyghur xanim abduréhim héytning türkiyede tonulghan bir Uyghur sen'etkari ikenlikini bilidighan xitayning u arqiliq özlirining insaniyetke qarshi jinayitini yoshurushqa tirishiwatqanliqini bayan qildi. 

Abduréhim héyt bilen baliliq chaghliridin tartip tonushidighan Uyghur ziyaliysi doktor ferhat qurban tengritaghli ependi “Aydinliq géziti” abduréhim héyt bilen élip barghan söhbet programmisini körgendin kéyin chet'ellerde élip bériliwatqan pa'aliyetlerning ghelibisini körgenlikini ilgiri sürdi. 
“Aydinliq géziti” din sirt yene oda téléwiziyisi, “Millet” gézitining muxbiri gökhan qaraqash ependimu abduréhim héyt bilen söhbet élip barghan bolup, bu söhbetlerning hemmisining mezmuni oxshap kétidiken. Mutexessisler abduréhim héytning muxbirlargha peqet xitay hökümiti ruxset qilghan sözlernila qilghanliqini ilgiri sürüshmekte. 
Bu yil 2-ayning 8-küni türkiyediki ijtima'iy taratqularda abduréhim héytning öltürülgenliki toghrisida xewer élan qilin'ghandin kéyin türkiye tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi xami ersoy ependi bayanat élan qilip, xitayni eyibligen idi. Xitaymu abduréhim héytning qisqa widéyo körünüshini élan qilip, uning hayat ikenlikini bildürgen idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.