Qirghizistanliq we qazaqistanliq Uyghurlar bishkek shehiride abduréshit mexsutofni xatirilidi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.11.14
Bishkekte-otken-abdureshit-mekhsutofni-xatirilesh-1.jpg Bishkekte otken abduréshit mexsutofni xatirilesh murasimidin körünüsh. 2019-Yil 9-noyabir bishkek.
RFA/Oyghan

9-Noyabirda qirghizistan paytexti bishkektiki “Arzu” réstoranida qazaqistan jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizi yénidiki yigit béshi kéngishining re'isi merhum abduréshit mexsutofning xatirisige béghishlan'ghan murasim bolup ötti.

Bir guruppa qirghizistan Uyghur jama'iti uyushturghan mezkur murasimgha abduréshit mexsutofni yaxshi bilgen yurt-jama'etchilik wekilliri shundaqla ziyaliylar, merhumning uruq-tughqanliri qatnashti.

Murasimgha riyasetchilik qilghan qirghizistan aliy kéngishining sabiq ezasi nurmuhemmet bay'axunof abduréshit mexsutofning qazaqistandiki Uyghur jama'etchiliki üchün köp yaxshi ishlarni qilghanliqi, uningdin tashqiri yene qirghizistan Uyghurliri uyushturghan köpligen murasimlarghimu özining meslihetliri we emeliy ishliri bilen yardem qilghanliqini tekitlidi. U abduréshit mexsutofning ikki memliket arisidiki, bolupmu ikki memlikettiki Uyghur jama'etchiliki otturisidiki hemkarliqni, dostluqni mustehkemleshke alahide töhpe qoshqanliqini otturigha qoydi.

Mezkur yighinda sözge chiqqan qirghizistan aliy kéngishining sabiq ezasi tursuntay selimof, qirghizistan Uyghurliri “Ittipaq” jem'iyitining sabiq re'isi dilmurat ekberof, qazaqistan Uyghurliri jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi re'isining orunbasari, jumhuriyetlik “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri érshat esmetof we bashqilar qirghizistan hemde qazaqistan Uyghurlirining öz tili, medeniyiti, metbu'atini saqlap qélish meqsitide yürgüzüwatqan pa'aliyetliri heqqide öz pikirliri bilen ortaqlashti. Ular yene milliy ma'aripning Uyghurlarning millet bolup saqlinip qélishidiki roli heqqide alahide toxtaldi. Nutuq sözligüchiler sabiq sowét ittipaqi dewride qélipliship qalghan ma'arip, medeniyet, metbu'at, ilim-pen, sen'et we bashqimu sahelerdiki hemkarliqni qayta janlandurushning muhimliqini, bolupmu öz tili, ma'aripi we medeniyitini saqlap qélishta zor utuqlar qaziniwatqan qazaqistan Uyghurliridin öginidighan, tejribe alidighan köp nersilerning bar ikenlikini tekitlidi.

Sözge chiqqanlar arisida qazaqistandiki “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyet fondining mudiri, dunya türkiy xelqler birleshmisining ezasi karlin mexpirof Uyghurlarlarning türk medeniyitide tutqan ornini alahide tekitlidi. U dunyada birdin-bir “Uyghur” néme bilen neshr qiliniwatqan, qazaqistan hökümiti teripidin xirajet bilen teminlinidighan “Uyghur awazi” gézitige mushteri bolushning zörürlükini tekitlidi.

Karlin mexpirof merhum abduréshit mexsutofning hayat waqtida “Uyghur awazi” géziti mushterilirining sanini 20 minggha yetküzüshni teshebbus qilghanliqi, emma uning tuyuqsiz alemdin ötkenliki, hazir qazaqistanda mushu meqsette jay-jaylarda mexsus mushteri toplash orunlirining qurulghanliqi, bu heriketke yigit bashliri, yurt aktipliri we ziyaliylarningmu jelp qilin'ghanliqini bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qirghizistan aliy kéngishining sabiq ezasi tursuntay selimof ependi mundaq dédi: “Biz bügün qazaqistanda közge körün'gen shexs merhum abduréshit mexsutofni xatirilesh pa'aliyiti ötküzduq. Bügünki merikini köngüllük ötküzduq. Uningda uning qanchilik milletperwerlikini, wijdanliqini, méhmandostluqini eske élip, nechche waqittin buyan köwrük tüzüp, ikki memlikettiki Uyghurlarni birleshtürgenlikini eslep öttuq. Uning ishliri héch qachan untulmaydu. Men oylaymenki, bizning yashlar buningdin ülge élip, Uyghurlarning örp-adetlirini untumaydighan bolidu.”

Bishkekte ötküzülgen xatirilesh murasimning asasiy uyushturghuchisi ömerjan hemrayéfning pikriche, muhajirettiki Uyghurlarning qazaqistan Uyghurliridin öginidighan nersiliri köp iken. U yéqinda mushu meqset bilen bir guruppa qirghizistanliq Uyghurlarning qazaqistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan almuta wilayitidiki xelq qehrimani ghéni baturning qebrisini, 1918-yilidiki “Atu paji'esi” ning yaldamisini, yeni sowét qizil eskerliri Uyghurlarni qirghin qilghan yerlerni, qehriman qiz nuzugum makan etken öngkürlerni we bashqimu tarixiy yadikarliqlarni körüp, qattiq tesirlen'genlikini otturigha qoydi. U mundaq dédi: “Meqsitimiz sheher körüsh emes. Biz Uyghurlarning qazaqistanda qandaq yashawatqanliqini körüp qayttuq. Bizning bu yerdiki yashlirimiz bu ziyarettin közini achti. Biz ulargha körsettuq. Qazaqistandiki yashlarning néme ishlarni qiliwatqanliqini, ularning qanchilik öm ikenlikini körsettuq. Hazir ishlar yürüshüwatidu, emdi ayallarmu bizni aparsanglar dewatidu.”

Ömerjan hemrayéf ottura asiyada peqet qazaqistandila Uyghur ana tilining, milliy ma'aripning, tiyatirining, metbu'atining, edebiyatning saqlinip qalghanliqini alahide tekitlidi. U yene qirghizistan Uyghurlirining yashlarni milliy rohta terbiyelesh meqsitide bezi ishlarni qiliwatqanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Biz 19 balini wetende oqutup kelduq. Shu yerdiki bir ussulchi qizimiz: ‛aka, bu qizliringiz ussul oynashni bilidiken, biraq milliy puraq, yeni Uyghurche puraq yoq‚ dégen idi. Qazaqistan bizdin töt-besh qedem aldida kétip baridu. Mushulardin ülge alayli. Abduréshit bilen bu heqte köp meqsetlirimiz bar idi.”

Ömerjan hemrayéf jumhuriyetlik bash yigit béshi lawazimigha kelgen yarmuhemmet kibirofningmu az waqit ichide köp ishlarni qilip ülgürgenlikini, uning ikki memlikettiki Uyghurlarning öz-ara hemkarliqini mustehkemleshte jezmen abduréshit mexsutofning ishini dawam qilidighinigha ishinidighanliqini bildürdi.

Murasim axirida “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri érshat esmetof 100 dane gézitni qirghizistanliq Uyghurlargha tapshurdi. Sözge chiqqan abduréshit mexsutofning uruq-tughqanliridin uning oghli enwer, akisi, tonulghan satirik yazghuchi abduxaliq mahmudof we bashqilar mezkur murasimni uyushturghuchilargha minnetdarliqini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.