Ahaliler komitétliri xitayning Uyghurlarni kontrol qilishida halqiliq rol oynimaqtiken

Muxbirimiz gülchéhre
2019.10.17
Ahaliler-Kometiti-Uxturushi-01.JPG Ahaliler komitétlirining Uyghurlarni kontrol qilishta alahide rol ötewatqanliqigha a'it bezi matériyallar.
Zumret Dawut

Uyghur élining bugünki weziyitide her qandaq bir kishining öy élish, toy-tökün we nezir-chiraq ötküzüsh, sayahetke chiqish, balisini mektepke bérishqa oxshash turmushtiki ushaq-chüshshek ishlarning hemmiside ahaliler komitétidin ijazet élishi shert ikenliki melum bolmaqta.

Asasiy qatlamdiki eng kichik memuriy organ hésablan'ghan mehelle komitétidiki xadimlarning wezipisi özining bashqurush da'irisidiki ahalilerni mejburiy bayraq chiqirishqa teshkillesh we uninggha kapaletlik qilish qatarliq bir yürüsh muqimliq tedbirlirini ijra qilish iken.

Yéqinda ijtima'iy taratqularda tarqalghan qeshqer döletbagh yéziliq ahaliler komitétining “3 Ni yetküzüsh, 6 ni bayan qilish” namliq xitayche we Uyghurche ikki tildiki uqturushining kopiyesi ashkarilandi. Uningda déyilishiche, mehelle komitétlirining asasliq wezipisi mehellining muqimliqigha kapaletlik qilishtin yenimu konkiritliship xitayning lagér siyasitining ünümlük yürüshishige kapaletlik qilishta masliship ish élip bérish boluwatqanliqi körsitilgen.

“3 Ni yetküzüsh, 6 ni bayan qilish” namliq bu uqturushtiki “3 Ni yetküzüsh” munular öz ichige alidiken: 1. A'ile ezalirigha shu kishining waqtinche tutup turulush we merkezlik terbiyelinish sewebini éniq yetküzüsh؛ 2. Partiyining siyasetlirini éniq yetküzüsh؛ 3. Waqtinche tutup turulush we terbiye yetküzüshning ularni qutquzup élish we ulargha ghemxorluq qilish ikenlikini éniq yetküzüsh qatarliqlar iken.

Uqturushtiki “6 Ni bayan qilish” munularni öz ichige alidiken: 1. A'ile ezalirigha waqtinche tutup turulush sewebini ochuq bayan qilish؛ 2. Nöwettiki qattiq zerbe bérish pa'aliyitini ochuq bayan qilish؛ 3. Diniy esebiy idiyening réyalliqtiki ziyanlirini ochuq bayan qilish؛ 4. Idiyede zeherlen'gen kishige nisbeten del waqtida tedbir qollanmighanda jem'iyetke, hetta a'ilisige chétilidighanliqini ochuq bayan qilish؛ 5. Hökümetning ulargha yardem qilip qutquzush mewqesining bashlinish nuqtisining merkezlik terbiyilesh ikenlikini ochuq bayan qilish؛ 6. Yene dawamliq qanunsiz qilmishlar bilen shoghullansa, éghir jaza bérilidighanliqini ochuq bayan qilish qatarliqlar iken.

Ahaliler komitétlirining yuqiriqidek bashqurush tedbirliri heqqide tepsiliy melumat élish üchün Uyghur diyarining oxshimighan jayliridiki ahaliler komitétlirigha téléfon qilghan bolsaqmu, emma melumat élish imkaniyiti bolmidi.

Yéqinda amérikigha kelgen lagér shahiti zumret dawuttin xitay hökümitining mehelle komitétliri arqiliq ahalilerni bashqurush sistémisining qandaq ijra qiliniwatqanliqini soriduq.

U aldi bilen “3 Ni yetküzüsh, 6 ni bayan qilish” namliq uqturushta déyilgenlerni del mehelle komitétidiki dölet memurlirining her düshenbe künidiki bayraq chiqirishta ammigha yetküzidighanliqini bildürdi. Undin bashqa ular öz tewesidiki ahalilerge shu yetküzülgen siyaset we tedbirlerni özleshtürüp maqale yézip kélishke buyruydiken. Her heptide bayraq chiqirip bolghandin kéyin bir qanche kishini maqalisini oqup bérishke chaqiridiken.

Zumretning éytishiche, ahale komitétliridiki xadimlar yéqinqi ikki yilda hessilep köpeytilgendin sirt, ulargha bérilgen hoquq derijisimu intayin zorayghan we kücheytilgen. Kishiler ahaliler komitétining ruxsitisiz héch ish béjirelmeydighan halgha kélip qalghan. Ahaliler komitétidikilerning kündilik meshghulatliri asasliqi ahalilerni mejburiy yighip bayraq chiqirish murasimigha qatnashturush, yoqlima qilish, inqilabi naxsha we xorlarni éytquzush, kishilerni qizil bayraqqa qesem bérishke orunlashturush qatarliq kishilerni bikar qoymasliq üchün bihude aware qilidighan ishlar bilen hepilishish bolidiken. Bolupmu lagér siyasiti bashlan'ghandin buyan mehelle komitéti xadimliri kishilerning öylirige künde qerellik kirip bashqurush we siyasetlerni yetküzüsh, téléfonda top qurush arqiliq yoqlima qilip turush qatarliq ishlarni élip baridighan bolghan. Ular shexslerning ish-heriketlirini közitip turush, her bir a'ilige kirip-chiqiwatqanlarni tekshürüsh, öylerge ikki kodluq tekshürüsh sistémisi ornitish, nomur qoyush jedwili boyiche bashqurushqa oxshash téximu inchige qatlammu-qatlam bashqurush sistémisi berpa qilghan iken. 

Xitay hökümiti 2009-yilidiki ürümchi “5-Iyul weqesi” din kéyin mehelle bashqarmilirini tesis qilip, her bir a'ilining ehwalini igilesh, köchmenlerni bashqurush, her on a'ilige bir on béshi teyinlep, qatmu-qat mes'uliyet tüzümi bilen bashqurushni yolgha qoyghan. Buning bilen a'ililerge mehelle komitétining xadimidin bashqa, kocha ish bashqarma xadimiliri, charlighuchilar we xelq eskerliridin terkib tapqan bir guruppa tekshürüsh etretliri qerellik türde tekshürüsh-charlap tüzümi ornitilghan. 2013 Yili ürümchi shehiridin bashap nuqtiliq Uyghur mehellilirini égiz tam we réshatka ichige élish, mehellige kirip-chiqish derwazisi ornitish we post qoyush, kimlik tekshürüp kirgüzüsh qatarliq bölüp bashqurush nazaret sistémisi omumlishishqa bashlighan. Bu endize uzun ötmeyla Uyghur élining jenub‏-shimalidiki asasliqi Uyghurlar topliship olturaqlashqan rayonlargha tézlik bilen kéngeytilgen. Kéyin mehelle derwazisidin sirt her bir ahalilerning ishiklirige éléktronluq qulup seplen'gen bolup, öydikiler kirip-chiqqanda ahale komitéti biwasite bilip turalaydighan bolghan.

Zumretning bildürüshiche, ahale komitétlirining ahalilerning ehwalidin bashqa ularning ijtima'iy munasiwet torini tepsiliy igilesh wezipisimu bar iken. Ular her xil jedwellerni tarqitip dawamliq kishilerning uchurlirini yéngilap turidighan bolup, heddidin ashqan kontrolluq we nazaret sistémisi, kéche-kündüz démey dawamliq tuyuqsiz tekshürüp tehdit peyda qilish ishliri ahalilerni qattiq bizar qiliwetken. Ularning kündilik normal turmushini we aramini buzup, psixologiyesige éghir bésimlarni élip kelgen iken. 

Yoqiriqi uchur we deliller közetküchilerning “Xitay hakimiyiti Uyghur diyarini ‛saqchi döliti‚ ge aylandurup qoydi,” dégen sözining asassiz emeslikini yenimu éniq körsitip bermekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.