Б д т ниң -15нөвәтлик әйдиз йиғини баңкокта ечилди

Бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң -15нөвәтлик хәлқара әйдиз йиғининиң ечилиш мурасими шәнбә күни, тайланд пайтәхти баңкокта өткүзүлди. 15Миң киши қатнашқан мәзкур йиғинда б д т баш секритари кофи аннан асия-тинч окян районидики 35дөләтниң министер вә сәһийә хадимлири алдида сөз қилип, нөвәттә әйдиз кесилиниң асияда кишини чөчүткүдәк дәриҗидә тез тарқиливатқанлиғини җидди агаһландурди. Кофи аннан сөзидә, һәрқайси дөләтләрниң әйдиз мәсилисигә тутқан позитсийәсиниң, бу районниң кәлгусигә бивастә тәсир көрситидиғанлиғини, һәмдә һазир асиядики әйдиз бемарлириниң, путун дунядики әйдиз омумий санниң төттин бирини игәлләйдиғанлиғини, һәмдә әйдиз кесилиниң алдини елиш мәсилисиниң нөвәттә асияда бир минутму кечиктурушкә болмайдиған җиддий мәсилә һисаплинидиғанлиғини көрсәтти.

Бирләшкән дөләтләр тәшкилати әйдиз кесилиниң алдини елиш комититиниң чиқарған бир парчә доклатида көрситилишчә, асиядики әйдиз кесили әң еғир болған дөләтләр қатарида һиндистан билән хитай алдинқи орунда туридиған болсиму, лекин бу дөләтләрдә әйдизниң алдини елиш тәдбирлири наһайити начар икән. Шундақла хитайда һазирғичә 840миң киши әйдиз веруси билән юқумланған болуп, -2010йилға барғичә 10милйон кишиниң әйдиз веруси билән юқумлинидиғанлиғи мөлчәрләнмәктә.

Хитай баш министери вен җиябав бу қетимлиқ йиғин мәзгилидә, “ путун җәмийәт ортақ тиришчанлиқ көрситип, үнүмлүк һалда әйдиз кесилиниң алдини елиши вә контрол қилиши керәк” дигән темида мақалә елан қилип, униңда хитайдики әйдиз кесили топиниң һазир адәттики аммиға қарап кеңәйгәнлигини, шуңа алдини елиш хизмәтлириниң интайин қийин вәзийәткә дуч келиватқанлиғини көрсәтти.

Сабиқ америка дөләтлик сәһийә тәтқиқат идарисиниң тәтқиқатчиси дохтур паңйүву бу мунасивәт билән радиоимизниң зияритини қобул қилди һәмдә хитай һөкүмитиниң әйдиз кесилиниң тарқилишиға болған сәзгүрлүкни чоқум йоқури көтириши керәклигини билдүрди

“ Бу мәсилә һазир интайин еғир. Мән өзәм бир дохтур болғанлиғим үчүн, хитайдики сағламлиқ мәсилисигә алаһидә көңүл бөлимән. Һазир бу мәсилини чиң тутмиса болмайдиған бир вақитқа кәлди. Әгәр буниңға бир амал қилинмиса, кәлгүси техиму хәтәрлик болиду. Хитай баш министериниң бу ишқа көңүл бөлиши бир чоң илгирләш. Әмма һәқиқәтән тиришчанлиқ көрситәмду вә үнүми боламду, буни әмәлийәттин көришимизгә тоғра келиду.”

Паңйүву дохтур йәнә, сағлам болмиған җинсий мунасивәтләрниң әйдиз кесилиниң тарқилишидики асаслиқ сәвәп икәнлигини билдүрүп, өзигә охшаш нурғун дохтурларниң илгири йәни -70йилларниң алдида дохтурханиларда һичқандақ җинсий кесәлликләрни көрүп бақмиғанлиғини, шуңа әйдизниң алдини елишниң җәмйәт кәйпиятиға көп тайинидиғанлиғини билдүрди. У йәнә, хитайда әйдизниң алдини елиш тәшвиқат хизмитиниң кәң даиридә омумийүзлүк елип берилиши керәклигини тәкитлиди.

Б д т баш секритари кофи аннан йиғинда буһәқтиму тохтилип, асиядики һәрқайси дөләтләрниң, җәмйәттики әйдиз бимарлирини кәмситиш әһваллирини йоқитишқа көп тиришчанлиқ көрситип, кишиләрниң әйдиз кесилигә болған саватини ашурушни тәләп қилди.

Америка бирләшмә ахпарат агентлиғиниң хәвиридә көрситилишичә, баңкокта б д т әйдиз йиғини ечиливатқан мәзгилдә, хәлқара әмгәкчиләр тәшкилати бир парчә доклат елан қилип, әйдиз кесилиниң ишчи-хизмәтчиләр сепиниң әң чоң қатили һисаплинидиғанлиғини, һәмдә келәр йилғичә болған арилиқта путун дуня бойичә хизмәттики 28милйон кишиниң әйдиз кесили билән қаза қилидиғанлиғини җакалиди. Мәзкур тәшкилат дунядики 50дөләттә 15яштин 64яшқичә болған ишчи-хизмәтчиләр сепи арисида елип барған тәкшуришигә асасән бу доклатни чиқарған болуп, униңда ишчи-хизмәтчиләр сепидики йоқилишниң путун дуня бойичә бир йилда тәхминән 25милярд америка доллири зиян кәлтүридиғанлиғи, шундақла буниң арисида аяллар төләйдиған бәдәл әң йоқури болуп, аялларниң әйдиз веруси билән юқумлиниш нисбитиниң әрләрдин йоқури икәнлиги көрситилгән.