B d t ning -15nöwetlik eydiz yighini bangkokta échildi
2004.07.12
Birleshken döletler teshkilatining -15nöwetlik xelqara eydiz yighinining échilish murasimi shenbe küni, tayland paytexti bangkokta ötküzüldi. 15Ming kishi qatnashqan mezkur yighinda b d t bash sékritari kofi annan asiya-tinch okyan rayonidiki 35döletning ministér we sehiye xadimliri aldida söz qilip, nöwette eydiz késilining asiyada kishini chöchütküdek derijide téz tarqiliwatqanlighini jiddi agahlandurdi. Kofi annan sözide, herqaysi döletlerning eydiz mesilisige tutqan pozitsiyesining, bu rayonning kelgusige biwaste tesir körsitidighanlighini, hemde hazir asiyadiki eydiz bémarlirining, putun dunyadiki eydiz omumiy sanning töttin birini igelleydighanlighini, hemde eydiz késilining aldini élish mesilisining nöwette asiyada bir minutmu kéchikturushke bolmaydighan jiddiy mesile hisaplinidighanlighini körsetti.
Birleshken döletler teshkilati eydiz késilining aldini élish komititining chiqarghan bir parche doklatida körsitilishche, asiyadiki eydiz késili eng éghir bolghan döletler qatarida hindistan bilen xitay aldinqi orunda turidighan bolsimu, lékin bu döletlerde eydizning aldini élish tedbirliri nahayiti nachar iken. Shundaqla xitayda hazirghiche 840ming kishi eydiz wérusi bilen yuqumlan'ghan bolup, -2010yilgha barghiche 10milyon kishining eydiz wérusi bilen yuqumlinidighanlighi mölcherlenmekte.
Xitay bash ministéri wén jiyabaw bu qétimliq yighin mezgilide, “ putun jem'iyet ortaq tirishchanliq körsitip, ünümlük halda eydiz késilining aldini élishi we kontrol qilishi kérek” digen témida maqale élan qilip, uningda xitaydiki eydiz késili topining hazir adettiki ammigha qarap kéngeygenligini, shunga aldini élish xizmetlirining intayin qiyin weziyetke duch kéliwatqanlighini körsetti.
Sabiq amérika döletlik sehiye tetqiqat idarisining tetqiqatchisi doxtur pangyüwu bu munasiwet bilen radi'o'imizning ziyaritini qobul qildi hemde xitay hökümitining eydiz késilining tarqilishigha bolghan sezgürlükni choqum yoquri kötirishi kérekligini bildürdi
“ Bu mesile hazir intayin éghir. Men özem bir doxtur bolghanlighim üchün, xitaydiki saghlamliq mesilisige alahide köngül bölimen. Hazir bu mesilini ching tutmisa bolmaydighan bir waqitqa keldi. Eger buninggha bir amal qilinmisa, kelgüsi téximu xeterlik bolidu. Xitay bash ministérining bu ishqa köngül bölishi bir chong ilgirlesh. Emma heqiqeten tirishchanliq körsitemdu we ünümi bolamdu, buni emeliyettin körishimizge toghra kélidu.”
Pangyüwu doxtur yene, saghlam bolmighan jinsiy munasiwetlerning eydiz késilining tarqilishidiki asasliq sewep ikenligini bildürüp, özige oxshash nurghun doxturlarning ilgiri yeni -70yillarning aldida doxturxanilarda hichqandaq jinsiy késelliklerni körüp baqmighanlighini, shunga eydizning aldini élishning jem'yet keypiyatigha köp tayinidighanlighini bildürdi. U yene, xitayda eydizning aldini élish teshwiqat xizmitining keng da'iride omumiyüzlük élip bérilishi kérekligini tekitlidi.
B d t bash sékritari kofi annan yighinda buheqtimu toxtilip, asiyadiki herqaysi döletlerning, jem'yettiki eydiz bimarlirini kemsitish ehwallirini yoqitishqa köp tirishchanliq körsitip, kishilerning eydiz késilige bolghan sawatini ashurushni telep qildi.
Amérika birleshme axparat agéntlighining xewiride körsitilishiche, bangkokta b d t eydiz yighini échiliwatqan mezgilde, xelqara emgekchiler teshkilati bir parche doklat élan qilip, eydiz késilining ishchi-xizmetchiler sépining eng chong qatili hisaplinidighanlighini, hemde kéler yilghiche bolghan ariliqta putun dunya boyiche xizmettiki 28milyon kishining eydiz késili bilen qaza qilidighanlighini jakalidi. Mezkur teshkilat dunyadiki 50dölette 15yashtin 64yashqiche bolghan ishchi-xizmetchiler sépi arisida élip barghan tekshurishige asasen bu doklatni chiqarghan bolup, uningda ishchi-xizmetchiler sépidiki yoqilishning putun dunya boyiche bir yilda texminen 25milyard amérika dolliri ziyan keltüridighanlighi, shundaqla buning arisida ayallar töleydighan bedel eng yoquri bolup, ayallarning eydiz wérusi bilen yuqumlinish nisbitining erlerdin yoquri ikenligi körsitilgen.