Andérs kor: amérikada adaletni telep qilghili bolidu, lékin xitayda ümid yoq

Muxbirimiz nur'iman
2020.06.09
George-Floyd-uzitish-murasimi.jpg Jorj floyidning depne murasimi üchün, uning jesitini xyustondiki medhiye buliqi chérkawigha élip mangghan körünüshi. 2020-Yili 9-iyun.
AP

25-May minnésota shtatining minné'apolis shehiride 20 dollar saxta pul ishletkenliki ilgiri sürülgen afriqiliq amérikaliq, yeni qara tenlik jorj floyd isimlik kishi qolgha élinish jeryanida hayatidin ayrilghan. Bu hadise, amérikada saqchi zorawanliqi we irqiy ayrimichiliqqa qarshi “Jorj floydqa adalet” namida keng kölemlik namayishning partlishigha seweb boldi. Namayish amérikaning bashqa shitatlirighimu kéngiyip, ikki heptidin biri dawam qiliwatidu.

Amérikada bashlinip dunyaning bezi jayliridimu kötürülgen bu namayish arqiliq dunyadiki nurghun kishiler saqchi zorawanliqi we irqiy kemsitilishke nisbeten özlirining meydanini ipadilidi. Bolupmu xongkongda ikki yildin biri dawam qiliwatqan namayishtiki xitay saqchilirining zorawanliqi axbarat wasitilirining qayta diqqitini qozghidi.

Xitay tashqi ishlar bayanatchisi jaw lijiyen 1-iyun” qara tenliklerge yashash heqqi bérilishi kérek, ularning kishilik hoquqi kapaletke ige bolushi kérek “Dep bayanat élan qildi. Lékin xongkongdiki namayishlar heqqide soralghan so'algha jawab bermidi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi xu'a chünyingmu 1-iyun özining twittir hésabida ijtima'iy taratqularda keng tarqalghan “Men tinalmidim” (#ICantBreath) xeshtegini ishlitip amérikadiki namayishni qollaydighanliqini bildürgen.

Xu'a chünyingning yuqiriqi twittir sözi muhajirettiki ata-anisidin, qérindashliridin bir qanche yildin buyan xewer alalmaywatqan Uyghurlar arisida küchlük inkas qozghidi. Xu'a chünyingning twittirdiki bu sözining astigha:” xitay ata-anamni, qérindashlirimni lagérgha solap qoydi. Hazir anamning awazinimu angliyalmay nepes alalmaywatqan men “Dégendek inkaslar yéghip ketken.

Bostonda turushluq shehide éli a'ilisidin xewer alalmaywatqan Uyghurlarning biri bolup, u 2017-yilidin biri ata-anisining awazinimu anglap baqmighan. U mundaq dédi:” dadam xitayning lagérlirida nepes alalmaywatidu, men bu yerde a'ilemdin xewersiz, men nepes alalmaywatimen. Eslide bizni xitay rahet nepes alghili qoymaywatidu “.

Amérikadiki tonulghan siyasiy analizchi, yillardin buyan xitay ishlirigha munasiwetlik sahede izdinip kéliwatqan doktor andérs kor xitayning bu heqtiki pozitsiyesi heqqide mundaq dédi:” xitayning bu namayishtin payidiliniwatqanliqi nahayiti éniq. Ular hemme nersini öz menpe'eti üchün qollinidu. Xitayning özining nurghun mesililiri bar, mesilen korona wirusi bilen milyonlighan kishi hayatidin ayrildi. Xongkong mesilisi téximu ewjige chiqti. Hetta tarixida qanliq basturghan tyen'enmin weqesining 31 yilliqi yéqinda xatirilendi. Toghra, amérikada jorj floyd tiragédiyesi yüz berdi. Amérika bu mesilini toghra, démokratik usul bilen hel qilalaydu. Lékin xitay buni nahayiti ustiliq bilen özining qilghanlirini yoshurush üchün ishlitiwatidu. Öz dölitining ichi we sirtidiki axbaratta amérikani qarilaydighan qarashlarni küchep teshwiq qéliwatidu “.

Amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyomu shenbe küni élan qilghan bayanatida mundaq dédi:” xitay kommunist partiyesining jorj floydning tragédiyelik ölümini nomussizlarche suyi'istémal qilish arqiliq özining kishilik hoquq depsendichilik qilmishini aqlashqa urunushi, xitayning heqiqiy mahiyitini yene bir qétim ashkarilidi. Mustebit hakimiyet üchün yalghanchilqning chéki yoq, bu tarixtin buyan shundaq bolup keldi. Emma xitayning bu külkilik tetür teshwiqati héchkimni aldiyalmaydu “.

Andérs kor ependi:” adaletsizlikke qarshi namayishlarning bolushi normal, lékin xitaydek 21-esirde yighiwélish lagérlirini qurup milyonlighan insanlarni lagérgha solighan, xongkongda öz heqqini telep qilip tinch namayish qilghanlarni wehshiylerche basturuwatqan bir döletning amérikagha adalettin ders bérishi heqiqeten külkilik “Dédi.

Andérs ependi axirida mundaq dédi:” hazir dunya miqyasida amérikagha qarshi pikir oydurulup chiqiriliwatidu, xitaygha qarshi emes. Chünki kishiler amrikadek démokratik dölettin adalet telep qilalaydighanliqini bilidu. Xitaydin adalet telep qilishqa ümidi yoq. Mana bu amérikaning küchlük teripi “.

Ikki heptidin béri dawam qiliwatqan namayish barghanséri tinch haletke ötti. Saqchi we namayishchilar birlikte jorj floydqa teziye bildürdi. Jorj floydinng a'ile tawabi'atliri jorj floydinng irqi kemsitlishning axirqi qurbani bolup qélishni, amérika xelqining irqning néme bolushidin qet'iynezer tinch-barawer yashishini ümid qilishmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.