Amérika-xitay söhbiti yene bir qétim qatmalliqqa chüshüp qaldi

Muxbirimiz eziz
2021.07.26
Amérika-xitay söhbiti yene bir qétim qatmalliqqa chüshüp qaldi Amérika tashqi ishlar ministirliqining mu'awin ministiri wéndi shérman(Wendy Sherman) xanim xitay terep bilen söhbet ötküzüwatqan körünüsh. 2021-Yili 26-iyul, nenjing, xitay.
AP

Amérika-xitay munasiwitide yéqinqi mezgillerde körülüwatqan jiddiychilik baydén hökümiti hakimiyet béshigha chiqqandin buyan duch kelgen eng chong sinaqlardin biri bolup qalghanliqi melum. Amérika tashqi ishlar ministirliqining mu'awin ministiri wéndi shérman xanimning bu qétimqi asiya sepiride bu mesile yene bir qétim küntertipke qoyuldi hemde amérika hökümitining “Biz héchkim jeng qiliwatqinimiz yoq. Biz peqet adil halda riqabetlishishni qarshi alimiz” dégen meydani yene bir qétim tekitlendi. Bolupmu xitay hökümitining toxtawsiz dawam qiliwatqan eqliy mülük oghriliqi, Uyghur diyarida yéngi bir meydan qirghinchiliqni bashlishi qatarliq mesililer tüpeylidin hetta “Herbiy toqunush kélip chiqishi mumkin” dégen texminlerge seweb bolghudek jiddiyilik shekilliniwatqanda baydin hökümiti yene bir qétim “Kilimat özgirishi we tajsiman wirusning menbesi qatarliq zor we ortaq mesililerde hemkarlishish” xahishini ipadilidi. Emma yéngi nöwetlik amérika hökümiti ishqa chüshkendin buyanqi xitaygha ewetilgen eng yuqiri derijilik amérika emeldari bolghan shérman xanim bilen bolghan söhbet bashlinipla xitay hökümitining barche eyiblerni amérika artip qoyushi bilen söhbet he dégende netijisiz axirlashti.

25-Iyul küni xitayning tyenjin shehiride ötküzülgen bu qétimqi aliy derijilik bashliqlar söhbiti tézla dunyadiki herqaysi chong axbarat wasitilirining bash bétidin orun aldi. Hemmidinmu bekrek kishilerning diqqitini tartqini xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri shyé féngning “Amérika hökümiti ghayet zor derijide xata yétekliniwatqan tepekkur méxanizmini hemde bekla xeterlik bolghan siyasetlirini özgertishi lazim. Yene kélip bizning ichki ishlirimizgha arilishishni toxtitishi kérek” déyishi boldi. Xitay wekillirining “Amérika bizge tesewwurdiki düshmen qatarida mu'amile qilmaqta” déyishi bolsa xitay terepning bu mesilidiki mewqesini yene bir qétim ashkara körsitip berdi.

Bu qétimqi söhbet heqqide herqaysi axbarat wasitiliri, jümlidin “Nyo-york waqti”, “Birleshme agéntliq”, “Yérim aral (el jezire)” qatarliqlar élan qilghan melumatlarda körsitilishiche, bu qétimqi söhbette eqliy mülük oghriliqigha chétishliq, dep eyiblen'gen xu'awéy guruhining maliye diréktori ming wenjuni ötküzüp bérish telipini bikar qilish, xitay emeldarlirigha qoyulghan émbargolarni emeldin qaldurush, Uyghur diyaridiki irqiy qirghinchiliq mesilisi, tajsiman wirusining menbesini tekshürüsh qatarliqlar muhim söhbet témi'isi bolghan. Emma xitay terepning he dégendila amérika hökümitige bir qatar yolsiz teleplerni qoyushi bilen söhbet netijisiz axirlashqan.

Bu qétimqi söhbet qatmalliq ichide netijisiz axirlashqandin kéyin 26-iyul küni birleshme agéntliq wéndi shérman xanim bilen téléfon ziyariti ötküzgen. Ziyarette shérman xanim yene bir qétim amérika hökümitining erkin we adil bolghan riqabetke teyyar ikenlikini, özlirining bu mesilini toqunushqa aylandurush niyitide emeslikini tekitligen. Emma uning bildürüshiche, bu qétimqi söhbette ikki terep otturisida ümid qilin'ghan musapige yetkili bolidighan birer qedem élishning imkaniyiti mewjut bolmighan. Shundaqla xitay hökümitining Uyghur qirghinchiliqi mesilisini “Bizning ichki ishlirimizgha arilashqanliq” dep eyiblishini tenqidlep “Biz xitay terepni kishilik hoquqning ichki mesile emes, belki xitay terepmu imza qoyghan dunyawi mesile ikenlikini chüshensiken, dep oylighan iduq. Epsus ishlar undaq bolmidi” dégen. Shuningdek jow baydén bilen shi jinpingning yéqin kelgüside uchrishishi toghrisida héchqandaq muzakire bolmighanliqini tekitligen.

“Muhapizetchi” gézitining 26-iyuldiki xewiride éytilishiche, söhbettin kéyin xitayning tashqi ishlar ministiri wang yi xitay hökümiti kontrolluqidiki “Sumurgh” téléwiziyesining ziyaritini qobul qilghan. Ziyarette u amérika terepni “Özini aka chaghlap, bashqilargha bésim ishletti” dégen. Shuningdek “Amérika bashqa döletlerge barawer mu'amile qilishni öginelmigen bolsa bizning xelq'ara jama'et bilen birlikte amérikagha buni ögitip qoyush mejburiyitimiz bar, dep qaraymiz” dégen. Xitay hökümitining bu xildiki hakawurluq we qopalliq bilen tolghan mu'amilisi heqqide toxtalghanda xongkong uniwérsitétining proféssori williy lam “Buningdin shuni körüwalghili boliduki, ikki terep otturisidiki bu pikir ixtilawi bir qétimliq söhbet bilen hel bolidighan mesililer emes” dégen. Shundaqla xongkong mesilisi, Uyghurlarning qirghinchiliqqa uchrishi, teywendiki herbiy haletning jiddiylishishi, émbargo yürgüzüsh qatarliqlarning her ikki terep oxshashla yol qoyalmaydighan ishlar ikenlikini bildürgen. Bezi analizchilar bolsa mushu xil ré'alliqni közde tutup “Amérika-xitay munasiwiti yéqin kelgüside héchqandaq ilgirileshke érishelmeydu” dep xulase chiqarghan.

Bu qétimqi söhbette xitay terep alahide tekitligen bir nuqta amérika hökümiti Uyghur diyaridiki bir qisim xitay emeldarlirigha élan qilghan émbargo charilirini hemde xitaylargha qaritilghan wiza cheklimisini bikar qilish telipi bolghan. Gerche eyni waqitta xitay hökümiti özliriningmu buninggha mas halda émbargo tedbirlirini alghanliqini jakarlighan hemde bir qisim amérika siyasiyonlirigha émbargo élan qilghan bolsimu, bu xil émbargo charilirining ‍amérika emeldarlirigha ‍emes, belki xitay emeldarlirigha xéli obdanla tesir körsetkenliki algha sürülmektiken.

Ikki terepning deslepki söhbiti 2021-yili mart éyida amérikaning alyaska shtatida ötküzülgendimu amérika tashqi ishlar ministiri antoni blinkén bilen xitay tashqi ishlar ministiri wang yi ikki terep munasiwitini normallashturushqa da'ir héchqandaq ilgirilesh peyda qilalmighanidi. Herqaysi axbarat wasitilirining bu heqtiki xewerliride éytilshi'iche, adette külgünchek körünidighan wéndi shérman xanim tyenjin söhbiti jeryanida qilchilikmu tebessum ipadisini körsetmigen.

Nöwette ikki terep munasiwitining bundin kéyin qandaq selbiy tereplerge qarap yüzlinidighanliqi heqqide türlük texminler we muhakimiler köplep otturigha chiqmaqtiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.