43 Neper amérika dölet mejlisi ezasi tramp hökümitidin Uyghur mesiliside emeliy heriket qollinishni telep qildi

Xitay hökümitining Uyghur élida 800 mingdin 2 milyon'ghiche insanni yépiq terbiye lagérlirigha qamap, pütkül Uyghur rayonini qamal astigha élishigha nisbeten xelq'aradiki kishilik hoquq organlirining we démokratik eller hökümetlirining tenqid we endishiliri barghanséri kücheymekte. Mushundaq bir mezgilde amérika dölet mejlisidiki gholluq ezalardin marko rubiyo, tim keyn, mit romniy, bob menendéz qatarliq 24 neper kéngesh palata ezasi we 19 neper awam palata ezasi birlikte amérika hökümitidin Uyghur élidiki zulumgha qarshi emeliy heriket qollinishni telep qildi. Ular amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompiyo, maliye ministiri stiwén mnuchin we soda ministiri wilbur roslargha yollighan imzaliq mektubida amérika hökümitini xitay hökümitining Uyghurlar we bashqa musulman milletlerge qaratqan lagér tüzümige qarshi küchlük we qet'iy halda heriketke ötüshni telep qildi.

Ular mektubida gerche amérika hökümiti xitayning Uyghur élida yürgüzüwatqan siyasetlirini qattiq tenqidligen bolsimu, söz bilen tenqidlep qoyushning yéterlik bolmaydighanliqini, özlirining Uyghur rayonidiki kishilik hoquq krizisida jawabkarliqi bar dep qaralghan chén chüen'go bashliq xitay emeldarlirini “Magnétskiy qanuni” boyiche jazalashning téxiche ishqa ashmighanliqidin epsuslan'ghanliqini ipade qilish bilen birge bu qanunni tézdin emeliyleshtürüshni telep qilghan. 

Dölet mejlisi ezaliri mektubida yene maliye we soda ministirliqliridin herqandaq bir amérika shirkitining téxnikilirining xitayning Uyghur élidiki zulumigha biwasite yaki wasitilik halda shérik bolup qalmasliqigha qet'iy kapaletlik qilish, amérikiliq meblegh salghuchilarni xitayning Uyghur rayonidiki basturush heriketlirini téxnika bilen teminlep masliship bériwatqan Dahua ,Hikvision qatarliq shirketlerning amérika dölet bixeterlikige we shundaqla kishilik hoquqqa tehdit peyda qiliwatqanliqi heqqidiki chüshenchisini chongqurlashturushni telep qildi. 

Amérika Uyghur kishilik hoquq qurulushining bashliqi ömer qanat ependi bu mektupning tolimu waqtida élan qilin'ghanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Amérika hökümiti gerche xitayni Uyghur élidiki lagérlar mesiliside nahayiti qattiq eyiblewatqan bolsimu, bu peqet sözdila bolup qélip, emeliy heriketke aylanmaywatidu. Bundaq shara'itta amérika dölet mejlisidiki nahayiti küchlük ezalar teripidin yézilghan bu mektupni hökümetke yaxshi bir bésim peyda qilidu dep qaraymen” 

Derweqe, amérika dölet mejlisidiki kéngesh palata we awam palata ezaliridin teshkillen'gen jem'iy 43 neper mejlis ezasi yuqiriqi ministirlargha nahayiti konkrét so'allarni qoyup ulardin jawab telep qilghan. Bu so'allar töwendikilerdin ibaret: 

· Amérikaning mu'awin yardemchi dölet ishliri ministiri lawra ston 2018-yili 4-dékabir küni amérika dölet mejlisidiki guwahliq bérish yighinida qilghan sözide “Tashqi ishlar ministirliqimiz hökümet bilen hemkarliship xitay hökümitining shinjangdiki bésim siyasitige qarshi bir istratégiye tüzüp chiqish üchün heriket qiliwatidu” dégen idi. Undaqta, bu istratégiye hazir qaysi basquchqa keldi? u qachan dölet mejlisige yétip kélidu? bizge bu heqte qachan melumat bérilidu? 

· Herqandaq bir amérika hökümet xadimi shinjangni ziyaret qilish we yépiq terbiye lagérlirini tekshürüsh üchün heriket qilip baqtimu? amérika puqrasi we qanunluq turuwatqan Uyghurlarning tutqun qilin'ghan we yoqap ketken uruq-tughqanliri heqqide uchur igilidimu? bu heqtiki ziyaret telepliringlarni we xitay hökümitining telipinglarni ret qilghanliqigha da'ir tizimliklerni bizge körsitinglar. 

· Amérika puqraliqidiki we amérikaning yéshil kartisigha érishken Uyghurlarning we shundaqla erkin asiya radiyosi Uyghur bölümi muxbirlirining tutqun qilin'ghan tughqanlirini sürüshtürüsh we ularning mesilisini hel qilish üchün qandaq diplomatik tirishchanliqlar körsitildi? 

· Amérika shérketliri shinjangda pa'aliyet körsitiwatqan xitay shérketlirige téxnika sétip bériwatamdu yaki ular bilen hazir rayondiki teqib we nazarette ishlitiliwatqan yuqiri körüsh iqtidarigha ige kaméralarni tereqqiy qildurush we “Uchur hembehirlesh supisi” qatarliq téxnikilarda hemkarlishiwatamdu? 

· Xitay hökümitining amérikada ishlen'gen téxnika mehsulatliri arqiliq shinjang Uyghur aptonom rayonida kishilik hoquq depsendichiliki bilen shughullinishining aldini élish üchün qandaq konkrét tedbirlerni aldinglar? 

· Bu mesilide amérika hökümiti bashqa shérik döletler we shundaqla islam hemkarliq teshkilati bilen qandaq diplomatik alaqilerni qildi? 

· Bu mesilini birleshken döletler teshkilatida kötürüp chiqish üchün qandaq tedbirler élindi? amérika hökümitining shinjang Uyghur aptonom rayonidiki weziyetni xewpsizlik kéngishide otturigha qoyush yaki di'alog ötküzüsh teleplirige bashlamchiliq qilish pilani barmu? 

Ömer qanat ependining bildürüshiche, yuqiriqi dölet mejlisi ezaliri otturigha qoyghan so'allar nahayiti muhim bolup, bu uruq-tughqanliri lagérgha qamalghan yaki ular bilen alaqe qilalmaywatqan her bir Uyghurning yürek sadasigha wekillik qilidiken. Ömer qanat ependi yene “Shunche köp dölet mejlisi ezalirining bu heqte ipade bildürüshini yene bir hésabtin alghanda, xitayning amérikaning közini boyash we buninggha köz yumushini qolgha keltürüsh üchün qiliwatqan heriketlirining meghlubiyiti dep qarashqimu bolidu,” dédi. 

4-Aprél küni yene amérika tashqi ishlar ministirliqining axbarat-uchurgha mes'ul xadimi maykil keywiy radiyomiz muxbirlirining yuqiriqi mektup heqqidiki so'aligha yazma inkas qayturup, “Amérika hökümitining Uyghurlar we rayondiki qazaq, qirghiz qatarliq bashqa musulman milletlerge yürgüzülüwatqan lagér tüzümi, yuqiri téxnikiliq nazaret, gén uchurlirini yighish, Uyghur a'ililirige xitay kadirlarni yerleshtürüsh, dini we milliy kimlikini ipade qilishini cheklesh, chet'ellerdikilerni qaytip kélishke mejburlash we bashqa döletlerge Uyghurlarni qayturup bérish heqqide bésim ishlitishke oxshash xitayning yuqiri derijilik bésim siyasitidin qattiq qayghuruwatqanliqini ipade qildi. Tashqi ishlar ministirliqi teripidin bérilgen bu heqtiki bayanatida” bolghusi jaza tedbirliri we bashqa qanunlarni ishqa sélish heqqide éniq bir künni körsitip bérelmeydighanliqini bildürüsh bilen birge amérika tashqi ishlar ministirliqining kishilik hoquqni qoghdash üchün ‛magnétskiy qanuni‚ qatarliqlarni ishqa sélishni dawam qilidighanliqi “Ni ipade qilghan.