Amérika dölet mejlis ezaliri Uyghurlarning panahlinish ishlirini asanlashturushni telep qildi

Muxbirimiz irade
2020.10.26
ted-dech-Ted-Deutch.jpg Amérika dölet mejlisi tashqi ishlar komitétining ottura sherq, shimaliy afriqa we xelq'ara térrorluq mesililirige mes'ul démokratlar partiyesidin bolghan re'is téd déch ependi yighinda sözlimekte. 2020-Yili 16-séntebir, washin'gton.
REUTERS

Amérika dölet mejlisi tashqi ishlar komitétining ottura sherq, shimaliy afriqa we xelq'ara térrorluq mesililirige mes'ul démokratchilar partiyesidin bolghan re'is téd déch we jumhuriyetchi ezasi jow wilson bashchiliqidiki jem'iy 31 neper mejlis ezasi Uyghurlarning amérikada panahlinishi we ularning musapirliq salahiyiti bilen amérikagha wiza élishining asanlashturulushini telep qildi. Ular amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo we amérika dölet bixeterlik ministirliqining muweqqet ministiri chad wolfqa qilghan chaqiriqida xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrawatqan Uyghurlarni qoghdash üchün Uyghurlarning amérika wizisi élishini tézlitish, shundaqla yene amérika musapirlarni qobul qilish programmisi boyiche “P-1” dep atilidighan musapirliq hawalisi bérilishini telep qilghan.

Ular imzaliq mektubidamundaq dégen: “Biz amérika hökümitining téximu köp heriket qollinip, Uyghurlarning xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrishining aldini élishini telep qilimiz. Biz silerning amérika wizisi élishni tézleshtürüshünglarni, musapirlarning omumiy san cheklimisini yuqiri kötürüsh bilen birge, chet'ellerdiki Uyghurlargha (P-1) dep atilidighan musapirliq hawalisi bérishinglarni we shundaqlawe amérikagha kélip bolghan Uyghurlarni qoghdash üchünmu tézdin heriket qollinishinglarni soraymiz. Biz Uyghurlar duch kéliwatqan insaniy kirizislar we béyjingning Uyghurlargha toxtimay qiliwatqan basturushini nezerde tutqanda yuqiriqi bu tedbirlerning jiddiy zörürlükige ishinimiz.”

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuriy türkel bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qilip yuqiriqi bu chaqiriqning Uyghurlarning panahliq ishlirining tézlishishigha yol échishi mumkinlikini éytti. U sözide yéqinqi yillardin buyan amérikaning jenubidiki chégra rayonlirida yüz bergen bir qatar qanunsiz köchmen kirizisliri sewebidin amérikada panahlan'ghuchilarni we köchmenlerni qobul qilish ishliri omumyüzlük astilap ketkenliktin Uyghurlargha oxshash heqiqeten panahlinishqa éhtiyajliq milletlerning ishliriningmu oxshashla astilap ketkenlikini éytti. Shunga u amérika dölet mejlis ezalirining bundaq bir chaqiriqni qilishi bilen Uyghurlarning panahlinish mesililirige ayrim mu'amile qilinishining yoli échilishi mumkinlikini éytti.

Nuriy türkel ependi éytqandek, amérikada yéqinqi yillardin buyan boluwatqan köchmenler krizisi amérikadiki Uyghur panahlan'ghuchilarning ishlirining tézrek bir terep bolushigha tesir körsetken. Amérikada ilgiriki yillarda 6 aydin 1 yilghiche bolghan ariliqta hel bolidighan panahlinish resmiyetliri 5 yil bolupmu hel bolmighan Uyghurlar bar. Amérikadiki Uyghur siyasiy panahlan'ghuchilardin biri radiyomizning ziyaritini qobul qilip, özining 2015-yili 10-ayda éltimas qilghanliqini we 5 yildin buyan jawab kütüwatqanliqini éytti.

Yuqiriqi amérika dölet mejlis ezalirining mektubidin melum bolushiche, hazir amérikagha kélish üchün oxshimighan wiza katégoriyeliri boyiche wiza kütüwatqan 3 milyon 600 ming adem bar bolup, ularning saqlash mudditi 5 yildin 18 yilghiche iken. Shunga yuqiriqi ezalar mektupida amérikadin dunyaning herqaysi jayliridiki xitayning ziyankeshlikikge uchrash xewpi bolghan Uyghurlarning a'ile wizisi, ma'arip we ishqa orunlishish wizisigha qilghan éltimaslirini tézdin oylishishni telep qilghan.

Nuriy türkel ependining bildürüshiche, amérika hökümiti “Tiyen'enmén weqesi” yüz bergendin kéyin 1990-yili 4-aydin burun amérikagha kelgen xitay puqralirigha qarita yuqiriqidek hawale boyiche köchmenlik salahiyiti bergen bolup, amérika bu arqiliq xitay hökümitining démokratik oqughuchilar herikitini basturghanliqigha naraziliqini ipadiligen iken. Nuriy türkel amérika musapirlarni qobul qilish programmisi boyiche we bashqa alaqidar qanunlar boyiche chet'ellerde turuwatqan Uyghurlarni yuqiriqidek (P-1) hawalisi bilen ekélishni amérika dölet mejliside qanun layihesi bilen awazgha qoyushi we maqullan'ghandin kéyin prézidént trampning aldigha qoyushi mumkinlikini éytti.

Amérika dölet mejlisining her ikki partiyedin bolghan ezaliri chaqiriq mektupida (P-1) musapirliq hawalisi boyiche Uyghurlarni qobul qilishning ehmiyitinimu tekitlep ötken bolup, uningda munular déyilgen:

“(P-1) Hawalisi boyiche, amérika diplomatlirining heqiqeten qoghdashqa éhtiyajliq kishilerni perqlendürüshini asanlashturghili hemde ularni birleshken döletler teshkilatining körsetmisisiz biwasite amérika musapirlar organlirigha tewsiye qilghili bolidu. Herqaysi elchixanilarning (P-1)musapirliq hawalisini aldinqa orun'gha qoyushi we tézlitishi bilen sherqiy-jenubiy asiya, ottura asiya we türkiyede turuwatqan we jümlidin xitayning ziyankeshlikige uchrash éhtimali yuqiri bolghan Uyghurlargha yardem qilghili bolidu”

Yéqinda amérika wirginiye shtatining wekili, amérika awam palata ezasi jénnifir wekiston Uyghur panahlan'ghuchilar mesilisi, bolupmu amérikadiki Uyghurlarning siyasiy panahliq telep qilish ishlirining bésilip qélishi heqqide amérikadiki yash Uyghur pa'aliyetchilerdin irade qeshqiri bilen sözleshken. Jénnifir wekiston xanim özining féysbuk we tiwittér toridiki hésabliri arqiliq amérikada mushu xil ehwalgha duch kelgen Uyghurlarni özi bilen alaqilishishke chaqirdi.

Chet'ellerdiki Uyghur közetküchilerning qarishiche, yuqiriqi bu chaqiriq amérika hökümiti we bashqa démokratik ellerning Uyghurlarning mesilisige alahide mu'amile qilip, ularning bixeter halda we téz sür'ette3-döletke orunlishishigha ijabiy tesir körsitishi mumkinken.

Amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo we amérika dölet bixeterlik ministirliqining muweqqet ministiri chad wolfqa yézilghan yuqiridiki bu xetni andiri léwin, birayan fitzpatrik, tom suzi, yan shakowiskiy, jim kosta, donnashalala, stéw koxén, gérriy konnolli, ro xanna, dawid tron, jim mekwén, alsé xastings, rashida tlayb, ami béra, kolin we jénnifir wekiston qatarliq amérikadölet mejlisining démokratchi we jumhuriyetchi partiye ezaliridin teshkillen'gen jem'iy 31 neper eza imzalighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.