Hindistandin kelgen wekil: “Bizning meqsitimiz Uyghur tilini öginip, kimlikimizni qoghdap qélish”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2021.11.19
Hindistandin kelgen wekil: “Bizning meqsitimiz Uyghur tilini öginip, kimlikimizni qoghdap qélish” D u q ning 7-nöwetlik wekiller qurultiyigha hindistan keshmirdin kelgen wekil wasim abdullah ependi. 2021-Yili 14-noyabir. Piraga, chéxiye.
RFA/Erkin Tarim

Chéxiye paytexti piragada échilghan dunya Uyghur qurultiyining 7-nöwetlik wekiller qurultiyigha hindistandinmu wekil qatnashti. Hindistan keshmirdin kelgen wasim abdullah ziyaritimizni qobul qilip, bowisining Uyghur ikenlikini, keshmir we ladaxtiki Uyghurlarning ana tilini untup ketkenlikini, emdi Uyghur tili mektepliri échip yashlargha Uyghur tili ögitidighanliqini bildürdi. Wasim abdullah ziyaritimizni qobul qilip, aldi bilen a'ile kélip chiqishi we nesebi heqqide melumat bérip mundaq dédi: “Men hindistandin keldim, isim familem wasim abdullah. Méning chong dadam wetendin chiqqan iken. Bizning tégimiz qeshqerning qaghiliq dégen jayidin. Méning dadammu eslide wetende tughulghaniken. Dadam xitay bilen hindistan otturisida tijaret qilip, kéyin hindistandin wetinige qaytalmay, hindistanda toy qilip bala-chaqiliq bolup qélip qalghaniken.

Méning dadamning birdin bir arzusi wetinige qaytip kétish idi, epsuski 2018-yili alemdin ötti. Méning dadamning arzusini orunlash üchün dunya Uyghur qurultiyining bu yighinigha qatnashtim”.

Wasim abdullah ladax we keshmir dégen jayda özi bilidighan 30 Uyghur a'ile barliqi, emma 70-80 etrapida Uyghur barliqini perez qilidighanliqini bildürdi. U, mundaq dédi:

“Ladax bilen keshmirde 30 etrapida Uyghur a'ile bar. Bu a'ililerning üch-töttin balisi bar déginimizde 70-80 neper Uyghur bar déyishke bolidu. Bu Uyghurlar peqetla Uyghurlarning tamaq medeniyitini saqlap qalghan, mesilen biz hazirmu lengmen, polu we samsilarni yeymiz. Lékin tilimizni untup kettuq. Chünki u yerdiki Uyghurlarning sani az, bir yerde jem bolup olturaqlashmighan bolghachqa ladaxning yerlik tili, keshmir we hindiche öginip, yerlikler bilen toy qilip assimilyatsiye bolup ketken”.

U, keshmir we ladaxtiki Uyghurlarning hemmisining ana tili bolghan Uyghurchini öginishni xalaydighanliqini bayan qildi. U, mundaq dédi: “U yerdiki Uyghur chonglardin kichiklergiche hemmisi Uyghur tilini öginishni xalaydu. Biz Uyghurlar eslimizge qaytishni bek arzu qilimiz. Shunga bundin kéyin dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlar bilen alaqe ornitip, bolupmu dunya Uyghur qurultiyi bilen hemkarliship ana til sinipi échishni oylawatimiz”. -2015Yili-6ayda keshmir we hindistanda ziyarette bolghan d u q ning sabiq re'isi erkin aliptékin ependi keshmirge yerliship qalghan Uyghurlar bilen söhbet élip barghaniken.

Erkin aliptékin ependi-2015yilidiki keshmir ziyaritide qedinas dostlirining yardimi bilen bu Uyghurlardin 30 etrapida kishi bilen yighilish ötküzüp uzun mungdashqan. Bu Uyghurlar keshmirde yerlik xelqler bilen öylük-ochaqliq bolup ana tilini untup ketken bolsimu, özining Uyghurluqini untumighan. Erkin aliptékin ependi buningdin bekla tesirlen'genlikini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Ular bilen körüshkende méni eng köp tesirlendürgen nerse kichik balilarning hemmisi birdek Uyghurche bilmisimu, ‚biz Uyghur, bizning ata-animiz Uyghur‛déyishi boldi. Bu qétimqi qurultaygha wasim abdullah keldi. Bu yashmu üchinchi ewlad Uyghur bolidu. Biz bu Uyghurlarni untumasliqimiz kérek”.

Erkin aliptékin ependi keshmir we ladaxtiki Uyghurlarning köchüp kélish ehwali toghrisida melumat berdi. U, mundaq dédi: “1949-Yilidin burun hejge baridighan köpligen Uyghurlar hindistan we pakistan arqiliq baratti. Uyghur sodigerlermu hindistan we pakistan'gha bérip kélip tijaret qilatti. Hindistan bilen pakistan u zamanlarda en'gliyening hakimiyiti astida bolup1947-yili musteqil bolghan idi. 1949-Yili kommunist xitaylar wetinimizni bésiwalghanda 12 yash waqtimda keshmirge kélip oqughanidim. Keshmirde u waqitta tonushqan dostlirim bar idi. 1949-Yilidin 1954-yilighiche ular bilen bir mektepte oqughanidim. Kéyinmu alaqemni üzmidim. Men 2015-yili ular bilen körüshkili barghan waqtimda dostlirim 30 etrapida Uyghurni yighip keshmirning paytexti sirinagardiki Uyghurlarnimu chaqirip ekélip söhbet yighini échip bergenidi. Ularning köpi Uyghurche bilmeydiken. Bilgenlermu bekla chala bilidiken. Bular üchinchi ewlad Uyghurlar bolup, burun tijaret qilip kelgen Uyghurlarning ewladliri. Men bularning isim familisi we alaqe qilish adréslirini igilep dunya Uyghur qurultiyigha tapshurup bergenidim. Shuning bilen keshmir we ladaxtiki Uyghurlarmu 7-nöwetlik dunya Uyghur qurultiyigha wekil saylap ewetken boldi, méning birdin bir arzuyum bularning öz kimlikini saqlap qélishi”.

Hazir gollandiyede turuwatqan hindi tili bilidighan méhriban yasin xanim bu heptidin bashlap heptide 6 sa'ettin wasim abdullahgha Uyghurche ögitishke bashlaydighanliqini, hindiche öginishidiki meqsitiningmu Uyghur dewasi üchün xizmet qilish ikenlikini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.