Aqsu sheherlik yuqumluq késellikler doxturxanisi kéngeytilip lagér qilin'ghan

Norwégiyediki “Uyghur edliye arxipi” bayqighan aqsu shehiridiki lagérning sün'iy hemrah süretliri. 2011-Yili tartilghan bu sürette, peqet yuqumluq késellikler doxturxanisinisila körün'gen.

Norwégiyediki “Uyghur edliye arxipi” bayqighan aqsu shehiridiki lagérning sün'iy hemrah süretliri. 2017-Yili tartilghan bu sürette, yuqumluq késellikler doxturxanisini lagérgha kéngeytip séliniwatqanliqi körün'gen.

Aqsu sheher sirtigha qurulghan ikki chong lagérning sün'iy hemrah süretliri heqqidiki éniqlashlirimiz dawamida tépilghan pakitlar, bu lagérning birining eslidiki aqsu sheherlik yuqumluq késellikler doxturxanisini kéngeytip yasalghanliqini körsetmekte. Buningdin bashqa yene bu lagérlar yasalghan oxshash waqitta, aqsu ayrodromida adem ichki ezasi yéshil karidori échilghanliqidek amillar pash boldi. Mutexessislerning neziride bular, xitayning adem ichkiri ezalirini yötkesh jinayetlirining delili bolalaydiken. Muxbirimiz gülchéhre melumat béridu.

Aqsu shehiri yuqumluq késellikler doxturxanisining sherqige 900 métir kélidighan yol boyigha 2017-yilidin bashlap qurulghan lagér heqqide, uning orni we etrapidiki jaylarni inchikilep tekshürüshlirimizdin aqsu sheherlik yuqumluq késellikler doxturxanisining del bu lagérning merkizi qismida ikenliki éniqlandi. Uyghur edliye arpining diréktori bextiyar bu heqte mundaq deydu: “2003-Yilidin bashlap xatirilen'gen sün'iy hemrah süretliridin bashlap bu doxturxana etrapidiki qurulush we özgirishlerni sélishturghanda, 2017-yiligha qeder, bu jayda mezkur doxturxana binasidin bashqa qurulush yoq bolup, lagér mushu doxturxanini merkez qilip qurulghanliqini éniq körüwalghili bolidu hem bu jay dawanliq kéngeytip qurulmaqtiken”.

Uyghur edliye arxipi ashkarilighan, bir ming 200din artuq apélsin renglik mehbus kiyimi kiygen kishilerning lagér rayonidin chiqip mejburiy emgek rayonigha ötüwatqan bir körünüshi bar bolghan sün'iy hemrah süretliri del mushu lagérgha a'it idi. Kölimi 25 ming kwadrat métir da'irini igiligen lagér hazirmu dawamliq kéngeytiliwatqan bolup, bu jayda 16 ming 300 etrapida mehbus barliqi texminlenmekte. Bu lagérning közitish munari, égiz tiken simliq qorshaw tamliri, bixeterlik sistémisi hemde mehbuslarning üstidiki apélsin renglik mehbus kiyimliri bu lagérning adettin tashqiri qattiq tedbirler bilen bashqurulidighanliqini ipadilep turidu.

Uninggha yéqin jayda yene bir lagér bar bolup, bu ikkila lagérgha bir kilométir yetmeydighan ariliqta bir jeset köydürüsh orni bar.

Aqsu sheherlik yuqumluq késellikler doxturxanisi néme üchün ghayib boldi?

Aqsu sheherlik qizil kirist jem'iyitining téléfonini bir xitay xadim alghan bolsimu, adem organlirini i'ane qilish ishliri heqqidiki so'alimizgha u jiddiy halda, özining we bu organning bu ishlar bilen munasiwetsiz ikenlikini bildürüp téléfonni qoyuwetti.

Aqsudiki sehiye tarmaqliri hemde doxturxanilarning bezilirige téléfon ulan'ghan teqdirdimu, ziyaritimiz ret qilinip kelmekte.

Aqsu sheherlik yuqumluq késellikler doxturxanisining ilgiri xatirilen'gen nomurlirining héchqaysisi élinmidi, emma aqsu wilayiti sehiye idarisi yuqum kontrol bash apparati arqiliq, mezkur doxturxana amanliq qoghdash bölümige téléfon ulandi. Téléfonni alghan Uyghur amanliq saqchisining qisqa jawabidin bu doxturxanining birleshme doxturxana ikenliki emma yuqirining orunlashturushi boyiche, késel qobul qilinmaywatqanliqi ashkarilandi. U: opératsiye we organ i'ane ishliri heqqide sorishimizghila, “Buni men bilmeymen jumu” dep tekrarlidi.

Ochuq menbelerdin izdesh netijiliri, bu doxturxana uchurlirining 2017-yilidin bashlap pütünley tosiwétilgenliki melum boldi. Torlarda aqsu yuqumluq késellik doxturxanisining ismi tilgha élin'ghan peqet axirqi ikkila uchur saqlinip qalghan bolup, bularning biri, “Jéjyangning shinjanggha nishanliq yardem bérish tori” da 2016-yili 29-öktebir tarqitilghan.

“Aqsudin kelgen 5 muhim doxtur xangjugha bérip kespiy téxnika ögendi” témiliq bu xewerdin, 2016-yili martta, xangju qizil kirist doxturxanisi bilen aqsu sheherlik sehiye idarisi, aqsu yuqumluq késellikler doxturxanisidiki doktor mexmut abdukrimni öz ichige alghan besh muhim doxturni alahide tallap, xangjudiki herqaysi doxturxanilargha öginish mezmuni we nishanini éniq belgilep ewetken iken. Ular xangjudiki doxturxanilarda yürek késellikliri, yürek qan tomurgha arilishish téxnikisi qatarliq téxnikilarni öginip, aqsugha qaytip kelgendin kéyin, yürek qan tomur tejribixanisi qurush, aqsidiki doxturxanilarning téxnika sewiyesini yughuri kötürüshtek wezipilirini öteydighanliqi bildürülgen.

Ikkinchisi, jéjyang “24 Sa'et-chyenjyang kechlik xewerliri” de bolsa xangjuning tébbiy sahesidin Uyghur diyarigha kélip téxnika ögitish ziyariti élip bérilghanliqi tilgha élin'ghan. 2017-Yili 6-ayning 2-küni, aqsu wilayetlik birinchi xelq doxturxanisida “Jéjyang xelq doxturxanisi wang jiféy klin 3d teqlidiy organ opératsiyesi terbiyelesh séxi” ning échilish murasimini ötküzgenliki ashkarilandi. Mezkur xewerde yene aqsu yuqumluq késellikler doxturxanisining Uyghur doxturi maxmutning “Men bügün xangjudin kelgen bir oqutquchini kördüm, umu bizge yéngi téxnikilarni élip keldi” dégen sözlirini neqil alghan.

Mezkur uchurlar aqsu yuqumluq késellik doxturxanisini öz ichige alghan yerlik doxturxanilarning 2016-yili öktebirdila, kökrek yérip qilinidighan opératsiye üsküne we téxikilirigha ige bolghanliqidin dérek béridu.

Ikki lagér aqsu ayroportigha yéqin

2017-Yilidin bashlap jaza lagérliri we zawut séxlirining bu doxturxanini merkez qilip qurulghanliqi, bu sirliq doxturxana we lagérgha 500 métir ariliqta jeset köydürüsh orni yene némilerdin dérek béridu?

“Qetli'am” namliq kitabning aptori, kommunizm qurbanliri fondining tetqiqatchi étan gutman, xitayda Uyghur qatarliq siyasiy mehbuslarning ichki ezalirini mejburiy élip köchürüsh meshghulati eng burun Uyghur élide bashlan'ghanliqini bildürüp kéliwatqan mutexessislerning biri. U bu uchurlargha tepsiliy qarap chiqqandin kéyin mundaq dédi: “Méning nezirimde, bu uchurlar xitay hökümitining mejburiy organ yötkesh jinayitining muhim delili. Bolupmu doxturxana biwasite lagérgha baghlan'ghan bu del lagérlarni organ yötkeshke baghlashta men izdewatqan delil. Bundaq bir jiddiy yekün chiqirishimizgha shek-shübhe qaldurmaydighan yene bir orunni tépishke éhtiyajliq bolimiz, u bolsimu ayrodrom. Chünki, xitay bu organni eng qimmet satalaydighan jaygha yötkeydu. Organni bu jayda élip bashqa yaqqa yötkesh, insanni yötkeshke qarighanda bixeter we asanraq. Organ yötkeshke ishlitiliwatqan sanduqqa sün'iy oksigén mashinisi ornitilghan bolup, bu téxnika bilen adem orginini20 sa'et hayat tutup turghili bolidu. Bu organni xéridarigha yetküzüsh üchün ayrodrom bolushi shert, yeni éniqlan'ghan uchurlarda bir ayrodrom barmu ?”

Muxbir: sün'iy hemrah süretliri we xeritige qarighanda, bu ikki lagér yeni doxturxanigha yéqin jayda, aqsu ayrodromi bar iken. 26 Kilométir ariliqta iken, aptomobilda 20 minut yol bolushi mumkin.

Étan gutman: démek xitay bu jaydin organni ürümchi we xitayning her qandaq jayigha hetta se'udi erebstan'ghimu yötkeydighan'gha yéterlik waqti bar dégenlik. Biz buning aldida lagérlargha yéqin jayda da'irilerning jeset köydürüsh orunlirini quruwatqanliqini bilettuq. Bu lagérdin méngip barghili bolidighan jaydila bir chong jeset köydürüsh orni bar. Doxturxana uning ichide, démek doxturxanida muwapiq insanlarning organliri élin'ghandin kéyin bir okul bilenla ularning hayatini axirlashturalaydu. Jesiti bolsa yéqinla jayda bir terep qilip jinayet pakitini qoymaydu.

Étan ependi xitayning lagérlarni qurushi, Uyghurlarni mejburiy emgek qilishtin alidighan paydisidin qarighanda ularni organ bankisigha aylandurup alidighan paydisini közligen dep qaraydiken.

Uning bildürüshiche, bu doxturxanining lagér ichide bolushi mejburiy organ yötkesh opératsiyesi toghruluq guman tughdurmay qalmaydu. Xitay bu tutqunlarni ishlitip 25 ming dollar tépishi mumkin, emma her bir insanning pütün organlirini alghanda her bir insandin 750ming dollar qazinalaydu, yeni bir insanning ikki öpkisi, yürek, ikki börek, köz münggüz perdisi qatarliq organlirining her biri 100 mingdin 150 ming dollarghiche iqtisad yaritalaydu. Bu xitay üchün lagérlarni qurushqa u qeder keng türde desmaye sélishining logikisi bolushi mumkin. Yeni ularni ishlitip we organlirini sétip ikki tereptin menpe'et qaziniwatidu.

Étan gutmanning bildürüshiche, hazirqi uchurlardin melumki 50 ming etrapida tutqun bu doxturxanigha yéqin ikki lagérgha qamalghan, jeset köydürüsh orni we bu orunlarning hemmisi méngip barghili bolidighan yéqin ariliqta, ayrodrommu yéqin. U yene emdi buning hemmisining xitay hökümitining iqtisadiy menpe'et qazinishni meqset qilghan mejburiy organ yötkesh sistémisi ikenlikini jezmleshtürüshte eng axirqi halqiliq birla amil qaldi, u bolsimu bu aqsu ayrodromida organ yötkesh yéshil karidorining qurulghan qurulmighanliqidur dédi.

Aqsu ayrodromi 2017-yili adem organlirini téz toshush yéshil qanili achqan

Ochuq menbelerdin tépilghan jawablar bizni étan ependining “Xitay lagérdikilerning organlirini mejburiy yötkimekte” dégen yekün'ge kélishige yene bir qedem yéqinlashturidu.

Xitay xelq awi'atsiye torining 2017-yili 10-ayning 14-künidiki xewiridin ashkarilinishiche, shinjang tébbiy uniwérsitétining organ köchürüsh etriti 10-ayning 13-küni, junggo jenub awi'atsiyesining chz6431nöwetchi ayropilani bilen adem ezalirini aqsu ayrodromidin ürümchige yötkeshke teyinlen'gen.

Aqsu ayrodromida “Insanlar i'ane qilghan organlarning yötkilishi üchün yéshil qanal qurush uqturushi” ning höjjet telipige asasen, yéshil qanal derhal échilghan. Xitay jenub awi'atsiye shirkitining chz6431 nöwetchi ayropilani sa'et 16 din 18 minut ötkende aqsudin uchup, 17:20 de bixeter halda ürümchige yétip kelgen.

Shinjang sayahiti torining shinjang xewerler torining xewirini menbe qilip, 2017-yili tarqatqan “Uchush üch tirik organni yötkesh üchün 20 minut saqlidi” dégen yene bir xewiridin tekrar delillerge érishmiz.

Uningda “7-Ayning 23-küni aqsu ayrodromidin ürümchi we xangjugha 3 tirik organning toshulushigha kapaletlik qilish üchün, ayropilan 20 minut kéchiktürülgen. 3 Tirik organni élip mangghan ayropilan aqsudin ürümchige, kéyin xangjugha yötkeldi” déyilgen. Yeni aqsudin élip méngilghan adem orginini shu küni sa'et 16 din 50 minut ötkende, öz6919 nöwetchi ayropilani bilen xangju ayrodromigha yétip bolghan.

Bu xewerdin ashkarilinishiche, 2017-yilida, “Junggo jenub awi'atsiye shirkiti shinjang shöbisi” adem organlirini 7 qétim muweppeqiyetlik yötkigen iken.

Uyghurlar dawamliq xitay adem orgini sodisigha qurbanliq qilinmaqta

Yuqiriqi delillerni közdin kechürgen étan ependi “Hazirqi shara'itta, xitay hökümitining lagérdikilerning organlirini mejburiy yötkewatidu dégenni delilleshte biz, ispatlargha mushu qeder yéqinlishish imkaniyitimiz bar” dédi:

U mundaq deydu: “Xitayning pütün Uyghurlarning d n a qan ewrishkilirinimu qerellik tekshürüp sistémigha kirgüzüshi bularning hemmisi xitayning adem orgini éhtiyajini qandurushida, mas kelgen adem organlirini békitishini asanlashturush üchündur. Xitayning erebistan terepke ochuq élip bérilghan‚ halal organ'gha érishmekchi bolsingiz junggogha kéling‛dégendek élani peyda boldi. Mexsus chet'eldin kélip organ yötkeydighanlarni orunlashturghan doxturxanilarmu musulmanlarning éhtiyajigha qarap layihilen'genliki ochuq körsitildi. Hetta pütün dunya kowéd yuqumida turghan mezgillerdimu organ yötkesh opératsiyesi xitayda toxtap qalghini yoq, ular hetta bir yuqumdarni qosh öpke yötkesh opératsiyesi qilip saqayghanliqini xewer qildi. Lagér shahitliri bergen ispatliq we bashqa nurghun pakitlar shuni körsitip turuptiki, Uyghurla xitayning mejburiy organ yötkesh qebih jinayiti we qirghinchiliqning qurbani qilinmaqta”.

En'gliyediki “Xitay kollégiyesi” namliq musteqil xelq sot mehkimisining adwokati hamid sabi 2019-yili 24‏-séntebir küni b d t kishilik hoquq kéngishining 42‏-nöwetlik yighinida guwahliq bérip, xitayning Uyghur we falun'gungchilarning ichki ezalirini mejburiy élip köchürüwatqanliqi we sétiwatqanliqi, b d t gha eza döletlerning “Irqiy qirghinchiliq” bilen eyiblinish mumkinchiliki bolghan jinayetke qarshi jiddiy tedbir élish “Mejburiyiti” ning barliqini agahlandurghanidi. Bu, Uyghurlarning mejburiy ichki eza yötkesh ziyankeshlikige uchrawatqanliqining tunji qétim b d t da otturigha qoyulushi bolup hésablinidu.

Londondin téléfon ziyaritimizni qobul qilghan hamid sabi ependi bu melum bolghan delillerning endishini kücheytkenlikini otturigha qoyup mundaq dédi:

“Xitayning aqsuda qurghan bu lagérliri we uninggha baghlan'ghan doxturxana, jeset köydürüsh orni, ayroport we yéshil karidori qatarliqlar heqqidiki anglighanlirim xitay hökümitining Uyghurlarni keng kölemde mejburiy organ yötkeshning qurbani qiliwatqanliqigha bolghan endishemni kücheytti. Mutexessisler bolupmu 24 yashtin 28 yashqiche bolghan Uyghurlar, xitay hökümitining mejburiy organ yötkishining qurbani qilinmaqta dep qaraydu. Biz küchlük endishimizni otturigha qoyush bilen teng her qaysi hökümetlerning xitay hökümitining adem organlirini mejburiy yötkeshni héch qachan toxtatmighanliqini tonup yétishi kérek dep qaraymiz. Bu, intayin jiddiy endishe qozghashqa tégishlik dawamlishiwatqan bir mesile. Biz bir qisim ispatliq matériyallar delillen'gendin kéyin we matériyallar toluqlan'ghandin kéyin yawropa ittipaqi we bashqa organlargha sunush aldida turmaqtimiz??”.

Xitay hökümiti 2016‏-yili Uyghur rayonida omumyüzlük mejburiy salametlik tekshürüshi élip bérip, Uyghurlarning d n a ambirini qurdi shundaqla 2017 ‏-yildin bashlap 3 milyondek Uyghurni tutqun qilip, lagérlargha qamidi. Radiyomizgha guwahliq bergen méhrigül tursun, gülbahar jélilowa, zumret dawut qatarliq ölüm lagéridin hayat qalghan shahitlar, lagérlardiki tutqunlargha qarita ularning ichki ezalirini apparatta kölemlik tekshürüsh élip barghanliqi, qerellik qan élinidighanliqidek ehwallarni éytqandin bashqa yene, da'im tutqunlar arisidiki 20 yash öpchörisidikiler tuyuqsiz élip chiqip kétilip, ikkinchi qaytip kirmigenlikini bildürgenidi.

Lagérlar heqqide ashkarilan'ghan pakitlar asasida analiz yürgüzüwatqan Uyghur insan heqliri pa'aliyetchiliri we mutexessisler birdek, xitaydiki insan qélipidin chiqqan adem organlirini yötkesh, Uyghurlarning ichki organlirini élip-sétishni hökümet, edliye, sot, saqchi, sehiye, qatnash, awi'atsiye tarmaqlirigha qeder orunlar til biriktürüp birlikte élip bériwatqan dölet térrorluq herikiti, shundaqla Uyghurlargha qaritilghan irqiy qirghinchiliq dep otturigha qoyup kelmekte.

Lagérgha baghlan'ghan organ yötkesh mesilisige a'it cheklik uchurlargha asasen, aqsu, xangju qatarliq jaylardiki doxturxana, qizil kirish jem'iyetliri qatarliq jaylargha qaratqan tekshürüshimiz dawam qilmaqta.