Bawariyediki sotsiyal démokratlar partiyesi namzatlirigha Uyghurlarning omumiy weziyiti tonushturuldi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2019.05.21
qolqun-eysa-yighin-nutuq.jpg D u q re'isi dolqun eysa ependi gérmaniyediki sotsiyal démokratlar partiyesi namzatlirigha “Sherqiy türkistan we jaza lagérliri” toghrisida léksiye bermekte. 2019-Yili 19-may.
RFA/Ekrem

D u q re'isi gérmaniyediki sotsiyal démokratlar partiyesi namzatlirigha “Sherqiy türkistan we jaza lagérliri” toghrisida léksiye berdi.

Gérmaniyediki hakimiyet üstidiki partiyelerdin biri bolghan SPD, yeni “Sotsiyal démokratlar partiyesi” bawariye tarmiqining teklipi bilen 19-may küni d u q re'isi dolqun eysa ependi mezkur partiyening herqaysi aliy mekteplerdin kelgen piraktikant namzatlirigha “Sherqiy türkistan we jaza lagérliri” toghrisida 2 sa'et léksiye berdi.

Sotsiyal démokratlar partiyesi gérmaniyede hakimiyet yürgüzüwatqan 4 chong partiyening biri shundaqla 5-ayning 8-küni gérmaniye parlaméntida ötküzülgen “Xitaydiki az sanliq milletlerning diniy weziyiti toghrisida guwahliq bérish” yighinini teshkilleshke awaz qoshqan hemde qollighan partiyelerdin biri bolup, mezkur partiyening bawariyediki tarmiqi gérmaniyede künséri küchlük diqqet qozghawatqan Uyghurlar weziyiti we jaza lagérliri toghrisida téximu ichkirilep melumat istewatqan herqaysi aliy mekteplerdin kelgen piraktika üstidiki oqughuchilarning telipige bina'en bu qétimqi léksiye bérish yighinini uyushturghan.

D u q re'isi dolqun eysa ependi bu léksiyeside “Sherqiy türkistanning jughrapiyesi, nopusi, millet terkibi, Uyghurlarning medeniyiti, diniy étiqadi, örp-adetliri” din söz bashlap, 1949-yili xitay kommunistliri bu diyargha bésip kirgendin tartip taki bügünge qeder bolghan omumiy weziyet, bu rayonda ilgiri yüzbergen türlük weqe-hadisilerni, xitayning tarixtiki milliy siyasitini söz béshi qildi.

Dolqun eysa ependining “Sherqiy türkistan we jaza lagérliri” témisidiki léksiyesining asasiy mezmuni xitay hakimiyiti 2016-yilidin bashlap sherqiy türkistanda yolgha qoyghan jaza lagérliri we bu lagérlargha qamalghan 3 milyondin artuq sherqiy türkistanliqning hayatida yüz bériwatqan paji'elerni chüshendürüshke merkezleshti. U sözide, d u q ning 2017-yilidin bashlap jaza lagérliri toghrisida b d t da, amérika dölet mejliside, yawropa ittipaqida köp pa'aliyetlerni élip barghan bolsimu, taki jaza lagérliri heqqide 2018-yili 8-ayda b d t ning irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti buni étirap qilghan hem resmiy sanliq melumat élan qilghan'gha qeder dunyaning tüzük diqqitini tartalmighanliqini, hazir bolsa jaza lagérliri mesilisining dunyawi mesile haligha kelgenlikini chüshendürüp ötti.

Léksiyede tilgha élin'ghan Uyghurlarning échinishliq weziyitidin heyran bolghan aliy mektep oqughuchiliri axirida “Néme üchün dunya bu mesilige yéterlik derijide ehmiyet bermeydu? néme üchün gherb démokratik elliri jaza lagérliridiki Uyghurlarni qutuldurush üchün xitaygha qarshi ünümlük tedbir qollanmaydu? néme üchün türk, islam dunyasi sükütlirini dawamlashturidu? xitayning Uyghurlarni millet süpitide yoqitishqa urunushining meqsiti zadi néme?” dégendek so'allarni sorap qana'etlinerlik melumatlargha érishishke tirishti. Dolqun eysa ependi jawaben, herqaysi ellerning iqtisadiy menpe'et üchün kishilik hoquqni depsende qiliwatqanliqini, Uyghurlarning tarix betliridin öchürülüshige qarap turuwatqanliqini, hetta se'udi erebistan, pakistan qatarliq bezi islam ellirining xitayni qollawatqanliqini, buning 21-esirde insaniyet üchün éghir nomusluq hadise ikenlikini tilgha élip, amérika bashliq birqisim gherb démokratik ellirining bu paji'eni axirlashturushning yollirini izdewatqanliqini bayan qildi.

Bu léksiyege daxil bolghan bir yash “Siz Uyghurlarning nöwettiki weziyiti heqqidiki bu léksiyeni anglap qandaq tesiratqa ige boldingiz?” dégen so'alimizgha mundaq jawab berdi: “Ijtima'iy taratqular we axbarat wasitiliridiki uchurlardin xitaydiki insan heqliri depsendichilikining éghirliqini chüshen'gen bolsammu, Uyghurlarning bu qeder yaman kün'ge qalghanliqini heqiqiy hés qilmighan ikenmen. Bu léksiye 2-dunya urushi mezgilidiki paji'elerni köz aldimgha keltürdi. Kallamda‛bu bextsiz xelq üchün men néme ish qilip béreleymen? qolumdin néme kélidu?‚ dégen so'al shekillendi. Men bu so'alning jawabini tépishqa tirishimen”.

Yene bir qiz oqughuchi so'alimizgha mundaq jawab berdi: “Uyghurlargha qilin'ghan bu zorluq, zorawanliqlar 21-esirning insanliri üchün zor haqaret, dep oylaymen. Bu léksiyeni anglap Uyghurlar we ularning bügünki teqdiri heqqidiki chüshenchem chongqurlashti. Dölet menpe'eti üchün kishilik hoquqni qurban qilish gherb qimmet qarishigha yat hadise. Partiyemiz, dölitimizning bu mesilige téximu yéqindin köngül bölüshini arzu qilimen. Pütün insaniyetning bu zulumgha qarshi ortaq awaz chiqirishini ümid qilimen. Bir aliy mektep oqughuchisi bolush süpitim bilen etrapimdikilerge bu paji'elerni anglitip, bu awazgha jor bolushini qolgha keltürüshni bir wezipem dep tonuymen”.

Bu qétimqi léksiye ékran körünüshliri bilen birleshtürülüp ötüldi. Ékranda gérmaniye zéminidin 5 hesse chong bolghan Uyghur diyarining xeritisi, Uyghurlarning milliy kiyim-kéchek en'enisi, jaza lagérliri, uningda hayatidin ayrilghan Uyghur zatliri, lagérlarda qamaqta turuwatqan Uyghur serxilliri, Uyghur diyaridiki nazaret sistémiliri, xitayning roza tutushni cheklesh, Uyghurlarni choshqa göshi yéyishke, haraq ichishke mejburlawatqanliqi qatarliq körünüshler mezmun'gha birleshtürüp körsitildi. 2 Sa'et dawamlashqan bu léksiyedin kéyin oqughuchilar d u q re'isi bilen xatire süretke chüshiwélishni, dolqun eysa ependining yene bir qétimliq léksiye üchün waqit ajritishini telep qilishti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.