B d t alahide doklatchisining sözliri küchlük ghulghula qozghidi

Ixtiyariy muxbirimiz azigh
2020.02.21
Fernand-De-Warenes.jpg 17-Féwral “Jenubiy gérmaniye géziti” da élan qilin'ghan b d t ning az sanliqlar mesilisi alahide doklatchisi férnand dé warénésning Uyghurlar heqqidiki bayanliri. 2020-Yili 17-féwral. Gérmaniye.
RFA/Azigh

17-Féwral “Jenubiy gérmaniye géziti” muxbirining ziyaritini qobul qilghan kanadaliq adwokat férnand dé warénésning Uyghurlar heqqidiki bayanliri ijtima'iy alaqe wasitiliride qattiq ghulghula qozghidi. Férnand dé warénés birleshken döletler teshkilati az sanliqlar mesilisi alahide doklatchisi bolup 2017-yilidin étibaren mezkur xizmetni ötep kelmekte.

Férnand dé warénés ziyaret jeryanida xitayning Uyghur rayonidiki siyasetlirining xaraktérini “Irqi ayrimichiliq” yaki “Medeniyet qirghinchiliqi” dep belgileshte özining pikir bérish yaki köz qarishini otturigha qoyush salahiyitining yoqluqini, chünki bu xil weqelerni tekshürüsh telipi tapshurup almighanliqini éytqan.

Ziyaret xatirisi élan qilin'ghandin kiyin b d t alahide doklatchisi férnand dé warénés mutexessislerning qattiq mesxirisige qalghan.

Gérmaniyelik zhurnalist obirmeyin tiwittér hésabida éytishiche, b d t kishilik hoquq aliy komissarining sabiq diniy erkinlik ishliri doklatchisi xeyner bilefelit firnadni qattiq tenqidlep mundaq dégen: “Eger u xitaydiki Uyghurlar uchrawatqan zulum siyasetlirini teripleshke uyghun söz tapalmighan bolsa mezkur xizmetke mas kelmeydu.”

Férnand dé warénés ziyaret jeryanida héchqandaq Uyghur teshkilat yaki shexsning özidin bu xil weqelerni tekshürüshni telep qilmighanliqini, tekshürüshni telep qilmighanliqi üchün Uyghurlar bilen munasiwetlik mesililerge diqqet qilmighanliqini we bu heqte pikir bayan qilmaydighanliqini éytqan.

Muhajirettiki Uyghurlar férnand dé warénésning Uyghurlarning nöwettiki weziyitini tekshürüsh heqqide héchkimning telipini tapshurup almighanliqi heqqide bayanlirining ré'alliqqa uyghun emeslikini ilgiri sürmekte.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan jem'iyetshunasliq penliri doktori we kishilik hoquq pa'aliyetchisi dilnur reyhan xanim ötken yili 9-ayda taylandta ötküzülgen b d t ning azsanliq milletlerning hoquqigha da'ir yighin'gha barghanda férnand dé warénésqa her pursette Uyghur mesilisini anglatqanliqini, yighin tügigende özi bilen ayrim parangliship Uyghurlarning nöwettiki weziyitini chüshendürüsh bilen birge xitay hökümiti tutqun qilghan 400 din köp Uyghur ziyaliysining nöwettiki ehwaligha bolghan endishilirini yetküzgenlikini we ölümge höküm qilin'ghan Uyghur ziyaliyliridin tashpolat tiyip we xalmurat ghopur heqqide doklat teyyarlap férnanidqa ewetip bergenlikini éytti.

Kanadadiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi ruqiye turdush xanim ijtima'iy alaqe wasitiliride Uyghur tetqiqat institutining mezkur komissiyon'gha doklat ewetkenlikini éytqan.

Buningdin bashqa amérika alem qatnishi idarisi inzhénéri erkin sidiq we musteqil tetqiqatchi adri'an zéniz tiwitir hésabida dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependimning férnand dé warénésqa yazghan xitini we tekshürüsh telipining mewjutluqini tekitligen.

Tetqiqatchi adri'an zéniz bu heqte toxtilip mundaq deydu: “Belkim ‛jenubiy gérmaniye géziti‚ dolqun eysaning férnand dé warénésqa yazghan xétini körüshke qiziqidighandu? férnad qesten ré'alliqni burmilawatamdu-qandaq?”

Biz munasiwet bilen erkin sidiq ependimni ziyaret qilduq. Erkin sidiq ependim, yuqiriqi weqening tepsilatini chüshendürüp ötti.

Erkin sidiq ependimning déyishiche, dolqun eysa ependim we dunya Uyghur qurultiyi mezkur organ'gha bir nechche qétim doklat yollighan we ayrim körüshüp ehwalni anglatqan bolsimu, férnad pütünley saxta bayanat bérip héchkimning bu mesilini tekshürüshni telep qilmighanliqini éytqan.

Kishilik hoquq teshkilatliri birleshken döletler teshkilatini xitay qatarliq döletlerning buzghunchiliqigha we suyi'istémal qilishigha uchrawatqanliqi seweblik tenqidlep kéliwatqan bolup mezkur mesile üstide kishilik hoquq teshkilatlirining tepsiliy doklatliri mewjut iken.

Hetta ötken yili 8-ayda biraziliye, kanada, firansiye, hindistan, jenubiy afriqa, türkiye, shiwétsiye, gérmaniye, hindonéziye, en'gliye, nigériye, amérika qatarliq döletlerdiki 135 teshkilat shikayetname yollap b d t bash katipi antoni'o gutérris bilen kishilik hoquq aliy komissari mishél bashilétni xitayning b d t qa'ide-tüzümlirini suyi'istémal qilip, bir milyondek Uyghurning tutqun qilinishining b d t da küntertipke qoyulushigha kashila chiqiriwatqanliqi we uninggha tosqunluq qiliwatqanliqini tenqidleshke chaqirghanidi.

Erkin sidiq ependim Uyghur mesilisining xelq'araliq teshkilatlar aldidimu toghra usulda bir terep qilinmaywatqanliqini, xitayning xelq'araliq teshkilatlar we xelq'ara siyasiy sistémining normal méxanizmigha intayin köp selbiy özgirish ilip kéliwatqanliqini tekitlidi.

U mundaq dédi: “Hazirgha qeder b d t yaki sehiye teshkilatigha oxshash xelq'araliq teshkilatlar Uyghur mesiliside xitayning meydanini qobul qilip süküt qiliwatidu. Bu Uyghurlar duch kelgen éghir paji'elerning biri.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.