Béyjingning olimpik musabiqisi ötküzüshige hemkarlashqan shirketler agahlandurulmaqta

Muxbirimiz gülchéhre
2022.01.14
xitay-olimpik-2022-teshwiqat.jpg Béyjing 2022-yilliq qishliq olimpik tenheriket musabiqisining pa'aliyetlirini béyjingdiki longtan baghchisi yermenkiside tonushturulghan körgezmisidin bir körünüsh. 2019-Yili 6-féwral, béyjing.
AP

Dunyawi axbarat wasitiliri we ijtima'iy taratqulardiki inkaslardin pat arida bashlinish aldida turghan béyjing qishliq olimpik musabiqisining xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan irqi qirghinchiliqi qatarliq éghir zulumliri seweblik, yalghuz her qaysi dölet hökümetliri we tenheriketchirila emes uninggha hemkarlashqan xelq'araliq chong shirketler üchünmu éghir riqabetlik sinaq hasil qilghanliqi melum.

2022-Yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini pütünley bayqut qilishni küchlük teshebbus qilip kelgen amérikaning sabiq tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo öz tiwittér hésabida qayta keskin ipade bildürüp: “Béyjingdiki bu qishliq musabiqiler irqiy qirghinchiliq olimpik tenheriket musabiqisi dep atilidu. Xitayning gherbide yüz bériwatqanlar irqiy qirghinchiliqtin bashqa nerse emes” dep bildürgen.

Mayk pompéyo, 8-yanwar amérika fokus téléwiziyesde mexsus bu heqte toxtalghandimu yuqiriqi sözlerni éytqanidi.

Ijtima'iy taratqularda béyjing olmpiki üchün xitay bilen hemkarlashqan shirketlermu tenqid we agahlandurush nishanigha aylandi.

Amérikaning birleshken döletler teshkilatidiki sabiq bash elchisi nikki xeliy, tiwittér we feysibok qatarliq ijtima'iy taratqu hésabida béyjing olmpikini bayqut qilip mes'uliyiti bar shirketlerning ismini atap turup mundaq dep yazghan: “Béyjing olimpik tenheriket musabiqisi xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq qilghanliqi üchün teshwiqat sahesining diqqet nuqtisi bolidu. Bu yerde uninggha yardemleshken shirketler: ér b n bé, aliy baba, koka-kola, atos, brigston, n intil, oméga sa'iti panasonik, samsung mubil, toyota, wisa wahakazalar”.

Forbis zhurnili 12-yanwar “Béyjing olimpik tenheriket musabiqisining yéqinlishishigha egiship, koka-kola xitayning kishilik hoquq depsendichilikige taqabil turushqa mohtaj” dégen témida mexsus maqale élan qilip, béyjingda ötküzüsh aldida turghan qishliq olimpik tenheriket musabiqisini gitlér 1936-yildiki olimpik tenheriket musabiqisini bérlin'gha élip kelgendin buyanqi eng nachar bir yighilish bolidighanliqi yazghan.

Maqalide xitay hökümitining keng kölemdiki kishilik hoquq depsendichiliki we uning bu mesililerge arilishishni ret qilishi, chet'el hökümetliri, olimpik tenheriketchiliri we koka-kolagha oxshash béyjing olmpikining soda qollighuchilirining keskin riqabetke duchar bolidighanliqi'i otturigha qoyulghan.

Maqalida körsitilishiche, koka-kola Uyghur rayonida dölet igidarchiliqidiki eng chong yémek shirkiti COFCO bilen birleshme karxana hasil qilghan. Atlantagha jaylashqan koka-kola shirkiti Uyghur diyarida eslihe yaki munasiwetlik shéker ishlepchiqirishni musteqil nazaret qilalmighachqa, kishilik hoquq mes'uliyitini yeni Uyghur mejburiy emgikidin saqlinish mejburiyitini ada qilalmay meghlup bolidiken.

Mezkur maqalide yene, xitay hökümiti Uyghur diyarida asasliqi Uyghurlar bolghan 1 milyondin 3 milyon'ghiche ademni lagér-türmilerge qamap, ulargha qarita tughmasliq, jinsiy zorawanliq, qul qilish, qiynash we mejburiy yötkesh qatarliq insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqanliqidek bundaq nachar bahalargha qarita, koka-kolaning yenila Uyghur diyaridiki meshghulatini qoghdash üchün tirishiwatqanliqi tenqidlen'gen.

Maqalide neqil élinishiche, ötken yili 7-ayda koka-kolaning kishilik hoquq bayanatchisi lali guwahliq bérip: “Ishinimenki, bizning yershari miqyasidiki shinjangni öz ichige alghan meshghulatimizni élip barghan iqtisadiy teptishler mejburiy emgekning mewjut emeslikini körsetti” dégen.

Halbuki koka-kolaning bu inkasini kishilik hoquqni közitish teshkilatinng ijra'iye mudiri kénnét ruts öz tiwittérida tenqidlep: “Koka-kolaning shinjangda bir zawuti bar. Bu zawut koka-kola bilen xitay dölet igidarchiliqidiki COFCO dep atilidighan shirkiti. Koka-kola Uyghurlarning mejburiy emgikidin saqlinish üchün Uyghur rayonidiki eslihe yaki munasiwetlik shéker ishlepchiqirishni musteqil nazaret qilalmaydu”.

Maqalide xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirige küz yumup uning bilen hemkarliqini dawam qiliwatqan koka-kola gha oxshash shirketler mundaq agahlandurulghan: “Bu shirketning hazirqi béshini töwen sélip, mesilini yiraqlashturushini ümid qilish istratégiyesi emdi hayatiy küchke ige emes hemde kökning belge xaraktérlik marka inawitige éghir buzghunchiliq qilidu”.

Biz koka-kola shirkitining atlantadiki bash shitabidin téléfon we élxet arqiliq koka-kolaning Uyghur diyaridiki mejburiy emgek bilen alaqisi bar yoqluqi toghruluq inkaslargha qandaq jawab qayturidighanliqini we béyjing olimpikidiki mes'uliyitini ada qilishta qandaq qarar alghanliqini sorighan bolsaqmu, téxi jawab qayturmidi.

2020-Yildin 2021-yilghiche yershari ayallar mesiliside bash elchilik wezipisini ötigen we amérikining b d t diki sabiq mu'awin wekili bolghan kélly kuryé xanim ziyaritimizni qobul qilip, yéqinliship kéliwatqan béyjing olimpikini toxtitip qélishqa yenila kéchikip qalmaymiz dep qaraydighanliqini, buningda koka-kolagha oxshash xitayning olimpik ötküzüshide asasliq rol oynawatqan shirketlerning zor mes'uliyiti barliqini otturigha qoyup mundaq dédi: “Asasliq hemkarliq shirketlerning özlirining olmpikni toxtitip qélishqa amalsiz ikenlikini bildürüp kelmekte. Bu peqetla eqilge muwapiq emes, ular asasen pul tépishnila oylishiwatidu dep qaraymen. Öz waqtida rusiye 2014-yilliq qishliq olimpiki ötküzgende, oxshash mushu asasliq shirketler rusiyening hemjinislargha qaratqan basturush we kemsitish herikiti hem qanunlirigha küchlük inkas qayturup, hemjinislarning hoquqliri we jinsiyet erkinlikini himaye qilish üchün küchlük heriket qollinip olimpik komitétigha bésim ishletkenidi. Epsus xitaygha kelgende ular alahide meydan tutmaqta. Ular xitayning irqi qirghinchiliqidek éghir jinayetlirige süküt qilmaqta. Emeliyette ularning chong mes'uliyiti bar”.

Kélly xanim yene mundaq dep agahlandurdi: “Süküt qilghanliq ularning xitay yürgüzüwatqan jinayetlerge shérik bolghanliq bilen barawer. Ularning aldida, xitay hökümitining qiliwatqanlirigha jimmide küz yumup ötküzüwétish we yaki buninggha qarshi xelq'aragha jem'iyet we olimpik komitétigha ashkara ipade bildürüshtin ibaret ikki xil tallash turuptu”.

2022-Yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini omumyüzlük bayqut qilish teshebbusi gerche xelq'arada zor inkas yaratqan, buninggha awaz qoshuwatqan teshkilat we döletler sani éshiwatqan bolsimu, emma xelq'ara olimpik komitéti qararini özgertmidi.

Béyjing qishliq olimpik musabiqisi 4-féwral bashlinip 20-féwral axirlashmaqchi. Xitay xelq'arada qandaqla bésimgha duch kelmisun, bu musabiqini dawamlashturidighanliqida ching turmaqta. Taratqulardiki inkaslardin melumki, gerche béyjing qishliq olimpiki ötküzülidighan künler yéqinlap qalghan bolsimu, xitayda kowid yuqumining éghirlishish weziyiti hemde irqi qirghinchiliq bilen eyiblesh we bayqut qilish chaqiriqining xelq'arada dawamliq küchiyiwatqanliqidek ehwallar sewebidin olimpikning toxtitilishigha qarita birqisim kishiler yenila ümid bilen qarimaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.