Крис симис: “хитай уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзиватиду!”

Мухбиримиз шәһризат
2022.09.23
Крис симис: “хитай уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзиватиду!”
Photo: RFA

Америка авам палата әзаси кирис симис билән сөһбәт

Америка авам палата әзаси кирис симис уйғур районидики ач қеливатқан уйғурларниң һазирқи ечинишилиқ әһвалиға теихиму көп диққәт тартиш үчүн ақсарай алдида үч күндин буян ачлиқ елан қиливатқан уйғур лагер шаһитлирини йоқлап кәлди. Лагер шаһитлири билән көрүшкән кирис симис уларниң аһу-зариға қулақ салди. Төвәндә мухбиримиз шәһризадниң авам палата әзаси кирис симис билән бу һәқтә елип барған сөһбитиниң тәпсилатини аңлайсиләр.

Мухбир: зияритимни қобул қилғиниңизға рәһмәт. Сиз немә сәвәбтин бүгүн бу йәргә ачлиқ елан қиливатқан лагер шаһитлирини қоллап кәлдиңиз?

Америка авам палата әзаси кирис симис: мән ачлиқ елан қилғанларниң ши җинпиң тәрипидин зиянкәшликкә учриған йеқинлири үчүн қурбан беришкә тәйяр туридиған сөйгү вә җасаритидин бәкму һәйран қалдим. Буларни уларниң көзлиридин көрәләйсиз, авазидин аңлиялайсиз. Улар шинҗаңдики зиянкәшликкә учраватқан қериндашлириниң әһвалиға техиму көп диққәт тартиш үчүн ачлиқ елан қилди.

Мухбир: сиз немә үчүн уйғур районидики уйғурларниң омумйүзлүк ачарчилиқта қелип өлүп кетиватқанлиқи һәққидә сөзләшни муһим дәп қарайсиз?

Кирис симис: өлүп кетишниң һәр қисим йоллири болиду. Қийнаш, ачарчилиқ шуларниң бири. Кишиләрни қәстән ачарчилиқта қоюш уларни өлтүрүш дегәнлик болиду. Чүнки улар териқчилиқ қилалмайду. Өзлириниң һалидин хәвәр алалмайду. Мениң деимәкчи болғиним, сталин илгири украиналиқларға шундақ қилған. Әмди ши җинпиңниң шундақ қиливатқанлиқини көриватимиз.

Мухбир: сиз хитайниң ковид қамали баһанисидә уйғурларни ач қоюп өлтүриватқанлиқиға ишинәмсиз?

Кирис симис: мән уларниң уйғурларға һәрхил йоллар билән зиянкәшлик қиливатқанлиқидин вә уйғурларни өлтүрватқанлиқидин гуман қилмаймән. Ши җинпиң шундақ қилиду. У уйғурлаға қилчә рәһим қилмаслиқ һәққидә ениқ ипадисини билдүргән. Шуни билишиңиз керәкки, әгәр ач қоюш униң пиланидики уйғурларни өлтүридиған бир қорал болса, у чоқум шундақ қилиду.

Мухбир: сизниңчә, америка парламенти вә байдин һөкүмети хитайниң уйғур районидики қаттиқ қамалини әйиблиши керәкму?

Кирис симис: шундақ, биз уни күчлүк әйиблишимиз вә җәзмән шундақ қилишимиз керәк. Байдин техи алдинқи күни юқумниң ахирлашқанлиқини ейтип өтти. Мениңчә, байдинниң бундақ дейиши бир аз ғәлитилик. Бундақ дегәнлик, қамалниң зулум қилиштики сиясий вастә сүпитидә ишлитилиши бизниң җиддий диққитимизни қозғиши керәк. Бу зулум қилидиған бир вастә. Уларниң уйғурларға қарши һәр бир қиливатқан иши, уйғурларға зиянкәшлик қилиш вә уларни өлтүрүш үчүн лайиһәләнгән.

Мухбир: америка парламенти вә байдин һөкүмети ачарчилиққа учраватқан уйғурларни қутқузуш үчүн қандақ тәдбирләрни қоллиниши керәк?

Кирис симис: мениңчә, биз йеқинда күчгә игә қилинған қанунни үнүмлүк иҗра қилип, у йәрдики завутларда ишләнгән һәрқандақ нәрсини киргүзмәсликимиз керәк. Пәризимизчә, бу мәһсулатлар мәҗбурий әмгәк билән ишләнгән, әмма биз буниңлиқ билән тохтап қалмаслиқимиз керәк. Хитай өз хәлқигә зиян селиватиду, уйғурларға зиянкәшлик қиливатиду, уларни өлтүриватиду, йәни ирқий қирғинчилиқ йүргүзиватиду. Биз хитайниң содида әң етибар берилидиған дөләтлик салаһитини кишилик һоқуқ шәрти асасида қайта ойлишишимиз керәк. Мән кишилик һоқуқ билән содини қайта бағлайдиған бир қанун лайиһәсини оттуриға қойдум. Буниңға асасән, мубада хитай кишилик һоқуқ җәһәттә җиддий вә сиҗил бир тәрәққиятни қолға кәлтүрмигәнла болса, маллирини бу йәргә әвәтсә болмайду. Хитай екиспорт қилғучи дөләт. Әгәр хитай америкаға маллирини екиспорт қилалмиса вә бу җәһәттә тосқунлиққа учриса, уларниң иқтисади вәйран болиду. Биз бу җәһәттә қаттиқ болушимиз керәк. Уларниң уйғурларға қарши қиливатқини биз нансистлар дәвридин буян көрүп бақмиған бир вәһшилик.

Мухбир: соаллиримға җавап бәргиниңизгә көп рәһмәт!

Кирис симис: сизгиму рәһмәт!

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.