70 Нәпәр уйғур диний зат “җуңхуа мәдәнийити вә динни хитайчилаштуруш” бойичә тәрбийәләнгән

Мухбиримиз гүлчеһрә
2018.01.18
diniy-zad-siyasiy-oginish-budxana.jpg Сүрәттә: кусантлар шәндуң чүфуда екискурсийә өгинишидә болди
Мунасивәтлик мақалиниң үндидарға чиқирилған нусхисидин сүрәткә елинған.

Хитай һөкүмити яш вә оттура яш болуп 70 нәпәр уйғур диний затни бейҗиңдики мәркизи сотсиялизм институтиға йиғип, уларни хитай тили вә “җуңхуа мәдәнийити” бойичә төт ай тәрбийәлигән.

Хитай һөкүмити буни биринчи қетимлиқ “шинҗаң яш вә оттура яш вәтәнпәрвәр диний затларни тәрбийәләш курси” (қисқартип “шинҗаң дөләт тили синипи”) дәп атиған. Бу һәқтә инкас қайтурған чәтәлләрдики диний өлималар вә билим игилири хитайниң уйғурларни ассимилятсийә қилип йоқитиш үчүн өзигә садиқ аталмиш “вәтәнпәрвәр диний затлар” ни йетиштүрүватқанлиқини шундақла диндин йәниму үнүмлүк пайдилинишқа урунуватқанлиқини билдүрди.

Хитай һөкүмити уйғур елида диний затларни “тәрбийәләш мәркәзлири” гә мәҗбурий солап, диний әсәбийликниң аламәтлирини тепип чиқип, қаттиқ зәрбә бериш долқунини күчәйтиватқан бир мәзгилдә йәнә өзи тәрбийиләп чиққан аталмиш “вәтәнпәрвәр диний зат” ларға диний хизмәтләрни пәқәтла хитай һакимийитиниң сиясәтлиригә уйғунлаштурушни тәләп қилған.

Көзәткүчиләр, хитай даирилириниң уйғур районида йеқинқи йилларда йүз бәргән һәрикәтләрниң сәвәбини өзиниң адаләтсиз сияситидин көрмәй, бәлки аталмиш “диний әсәбийлик” тин издигәнликини, буниң билән диний саһәгә қаратқан бесимни йәниму күчәйткәнликини оттуриға қоймақта.

Нөвәттә хитай даирилири аталмиш “вәтәнпәрвәр диний зат” ларни уйғур елида ачқан курслардин башқа йәнә хитайниң өлкилиригә апирип тәрбийиләватқанлиқи мәлум. Хитай мәркизи хәлқ радийосиниң уйғурчә тори тарқатқан 16-январдики хәвиригә қариғанда, 2017-йили 9-айниң 1-күни мәркизий сотсиялизм институтида мәхсус бир курс башланған. Хәвәрдә уйғур елиниң һәр қайси җайлиридин кәлгән 70 нәпәр яш вә оттур яш “вәтәнпәрвәр диний зат” ларниң 120 күндин артуқ өгинишни тамамлиғандин кейин, хитай тилида аддий алақиләрни қилалайдиған сәвийәгә йәтти, дәп көрситилгән.

Түркийәдики уйғур диний алимлардин ислам қануни пәнлири бойичә докторлуқ унваниға еришкән атавулла шаһяри буниңға инкас қайтурди. У мундақ деди: “уйғурлар дини етиқади түпәйли йәниму зор бесимларға, тәқибләргә учраватқан бүгүнки күндә, хитай һөкүмитиниң йәнә бир тәрәптин диний саһәдин талливалған бир түркүм уйғурларни тәрбийәләп, екскурсийә қилдуруп вә буни хәвәр қилип, дуняға зиниң диний сиясәтлирини ақлап көрситишкә урунмақта. Уларниң курсантларға мәхсус хитай тилини өгитиши, уларни хитай мәдәнийити билән тәрбийилиши, хитайниң диндин пайдилинип зиниң уйғурларни йоқ қилиш сияситини әмилиләштүватқанлиқиниң ипадисидур. Аталмиш "динни хитайчилаштуруш" әмәлийәттә ислам дининиң асасий принсиплиға қилинған бузғунчилиқтур.”

Бейҗиңдики 4 айлиқ бу курс һәққидә хитай мәтбуатлирида тарқитилған хәвәрдә, әзәлдин юртидин айрилип бақмиған бу яшларниң тунҗи қетим “бүйүк бирлик” уқумини айдиңлаштуруп, бир қетимлиқ җуңгониң җәнуби вә шималидин һалқиған җуңго мәдәнийитини сиңдүридиған өгиниш сәпири болди дейилгән. Курсантлар “динни җуңгочилаштуруш” вәзиписини бирликтә музакирә қилғанлиқи, хитайниң луңчүән ибадәтханисини зиярәт қилдурғанлиқиму сүрәтләр арқилиқ изаһланған. Курс җәрянида институт уларни вуши, суҗу, шаңхәй, чүәнҗов қатарлиқ төт шәһәргә екскурсийә вә өгинишкә тәшкиллигән болуп, бу һәқтә хәвәрдә “бу қетимлиқ кәчүрмиш уларни мол һәм чоңқур мәзмунлуқ җуңхуа мәдәнийити ичигә әкирип, идийә вә қәлбини юди вә юқири көтүрди, буларниң һәммиси уларниң кейинки турмушида техиму көрүнәрлик гәвдиләнгүси” дегән җүмлиләр ишлитилгән.

Хәвәрдики қистурған сүрәтләрдин курсантларниң өгиниш тәсиратлирини хитайчә йезиштин башқа, рәсим сизиш, лексийә сөзләш, вәдә бериш арқилиқму ипадиләшкә орунлаштурулғанлиқи мәлум.

Дуня уйғур қурултийи диний ишлар комитетиниң мудири турғунҗан алавудун әпәнди бу һәқтә пикир баян қилип мундақ деди: “тил өгиниш яхши иш болсиму, уйғурларниң диний әркинликини боғуп келиватқан, уйғурларниң тилини йоқитип ассимилятсийә қилишни мәқсәт қиливатқан хитай һөкүмитиниң диний саһәдикиләрни хитайчә өгинишкә мәҗбурлиши әмәлийәттә хитай һөкүмитиниң диний саһәдикиләрдин өзиниң сиясий мәнпәәти үчүн пайдилинишни мәқсәт қилғанлиқини испатлайду.”

Турғунҗан алавудун әпәнди “динни җоңголаштуруш” тин ибарәт уқумини “мәнтиқсиз ибарә” дәп тәнқид қилип, “һечқандақ бир һакимийәтниң, болупму хитайдәк бир атиестик һакимийәтниң муқәддәс ислам диниға бузғунчилиқ қилиш, дәхли-тәруз қилиш һәққи йоқ. Динни һечқандақ һакимийәт өзгәртәлмәйду,” деди.

Доктор атавулла шаһяри, хитай гәрчә юқириқи усуллар билән бир қисим өзигә садиқ болған, аталмиш “вәтәнпәрвәр диний зат” ларни йетиштүрүшкә вә улардин пайдилинишқа урунуватқан болсиму, әмма хитайниң вақти кәлгәндә һәрқандақ бир уйғурни өзигә дүшмән санайдиғанлиқини алаһидә әскәртти. У ахирида йәнә уйғурларниң, болупму диний саһәдики затларниң буниңға һәр вақит һошяр болушини тәвсийә қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.