Dolqun eysa: “Xitay kompartiyesi koruna wirusidinmu xeterlik”

Muxbirimiz nur'iman
2020.03.03
dolqun-eysa-doklat-new-york-1.jpg Nyu-york shehiride échilghan “Xitay dunya dimokratsiyege we kishilik hoquqigha tehdit” namliq yighinda d u q ning re'isi dolqun eysa ependi(soldin ikkinchi) Uyghur weziyiti heqqide doklat berdi. 2020-Yili 29-féwral.
Social Media

Manxattanda jem bolghan Uyghur, tibet we mongghul qatarliq 8 teshkilat serxilliri xitayning dunya démokratiyesi we kishilik hoquqigha tehdit ikenlikini jakarlashti. Mezkur yighilishta söz qilghan dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa xitay kompartiyesining insaniyetke korona wirusidinmu xeterlik ikenlikini bildürdi.

Dolqun eysaning radiyomizgha éytishiche, mezkur teshkilatlar xitay kompartiyesige taqabil turush üchün birlik we ittipaqliqni kücheytish heqqide wedileshken.

29-Féwral shenbe küni nyu-york shtatining manxattan shehirige jaylashqan xantir aliy mektipide “Xitay dunya démokratiyesi we kishilik hoquqqa tehdit” dégen témida muhakime yighini ötküzüldi.

Bu pa'aliyetke dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa, tibet sürgün hökümitining memuriy bashliqi lobsang san'gaydin bashqa yene jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizi, teywen erkinlikni qoghdash merkizi, xongkong pa'aliyetchiliri we bashqa bir qanche kishilik hoquq teshkilatlirining wekillirimu qatnashti.

Wekiller xitayda yürgüzülüwatqan kishilik hoquq depsendichilikige qarshi bir-birlep özlirining meydanini otturigha qoydi.

D u q re'isi dolqun eysa ependi Uyghurlarning tibet we xongkong bilen bille turidighanliqini tilgha aldi. U Uyghurlarning bügünki éghir qismetlirini anglitip, xitayning dunyagha tehdit ikenlikini, uning koruna wirusidinmu qorqunchluq ikenlikini ilgiri sürdi.

U mundaq dédi: “Uyghur, tibet, xongkong we teywen hemmimiz muhim bir mezgilde turuwatimiz. Hazir bir milyondin ikki milyon'ghiche Uyghur lagérgha solandi. Ularning sani éniq emes. Lékin yashlar choqum 21-esirdiki bu lagér mesilisige diqqet qilghan bolushunglar mumkin. Biz üch milyondin az emes dep qaraymiz. Xitay ziyaliylirimizni, alimlirimizni tutqun qildi, hetta uniwérsitét proféssori tashpolat tiyipni ölümge höküm qildi. Ular ‛terbiyelesh merkizi‚ dep yalghan sözlewatqan bu lagérlarda oqutquchilar, tenheriketchiler we bashqa köpligen sahelerdiki tutqunlar yatmaqta.”

Dolqun eysa yene xitayning Uyghurlarni millet süpitide yoqatmaqchi boluwatqanliqini, xitay siyasitining heqiqetenmu qorqunchluq ikenlikini eskertip, mundaq dédi: “Xitay 1949-yilidin buyan bergen saxta aptonomiye wedilirining eksiche Uyghur kimlikini her qedemde yoqitishqa tirishmaqta. Xitay Uyghurlarni musulman bolghanliqi üchünla térrorluqqa baghlashqa urunup keldi. Korona wirusning tarqilishi elwette bek qorqunchluq, emma xitay kompartiyesi wirustinmu qorqunchluq. Xitay dunyaning hemme yérige singip kirdi. Dunya buni chüshinishi, xitayni tizginlesh üchün bek kéchikmestin heriket qilishi kérek. Mushu waqitta biz tibet, xongkong, teywen we bashqa rayonlardiki teshkilatlar bilen choqum birlishishimiz kérek.”

Pa'aliyette yene lobsang san'gay xitaygha qarshi ottura yolni tutush, tibet mesilisini tinch yol bilen hel qilish heqqide söz qildi. U sözide xitaygha qarshi heriketni choqum izchil dawam qilish kéreklikini tekitlep: “Küchlük bolunglar, biz nishan'gha choqum yétimiz,” dédi.

U yene mundaq dédi: “Xitayda koruna wirusi tarqalghandin béri xitaylar dunyaning hemme yéride kemsitilishke uchrimaqta, emma ular yillardin béri tibette, sherqiy türkistanda, jenubiy mongghuliyede shu zéminlarning igisi bolghan yerlik xelqlerni kemsitip keldi. Xitayda démokratiye yoq, démokratiyening asasi söz erkinlikidur. Pikir erkinliki bolmighan yerde kishilik hoquqtin söz qilish téximu mumkin emes. Xitay amérikining idé'ologiyesige xiris qilmaqta, bu biz üchün bir purset. Bizning meqsitimiz xitayni weyran qilish emes, belki ‛ottura yol‚ ni tutushtur. Biz xitay bilen di'alog qurushimiz kérek.”

Lobsang san'gay yene mundaq dédi: “Sözleshkendila andin qarshi terepni chüshen'gili bolidu. Bu tibet buddistlirining, yeni dalay lamaning köz qarishidur. Biz tibet mesilisini tinch yol bilen bir terep qilishqa ishinimiz. Xitayni tibetke qarita bésim qilmasliqqa chaqirimiz. Tibetler xitaygha qarshi emes. Adaletni, démokratiyeni telep qilimiz. Xitay kompartiyesi, silerning qilghininglar xata, bizning toghra. Xongkong bilen teywen hetta özini xitay démestin, özining démokratiyesini saqlap qilish üchün küresh qiliwatidu. Qushning ikki qaniti tengpung halette bolmisa uchalmaydu. Biz choqum tengpungluqni we izchilliqini saqlishimiz kérek. Izchilliqni saqlap küchlük bolsaqla, biz choqum nishan'gha yételeymiz.”

Xitay siyasitining oxshash bésimigha uchrawatqan jenubiy mongghuliye, xongkong, teywen we xitay kishilik hoquq wekillirimu yighinda söz qildi.

Ular sözide xitayning bésimini tilgha ilish birlikte, kishilik hoquqni qoghdash, démokratiyeni qolgha keltürüsh üchün birlikte heriket qilishning muhimliqini eskertip ötti.

Dolqun eysa ependim mezkuz muhakime yighini heqqide ziyaritimizni qobul qilip, yighinda otturigha qoyulghan bezi mesililerni biz bilen ortaqlashti.

U, yighida Uyghur mesilisining peqet lagér mesilisi emeslikini, xitay kompartiyesining yalghuz Uyghur, tibet, mongghul we bashqa milletlergila tehdit bolup qalmastin belki pütün dunyagha tehdit ikenlikini eskertkenlikini éytti.

Uning bildürüshiche yene, mezkur teshkilatlar xitay kompartiysige taqabil turush üchün birlik we ittipaqliqni kücheytish heqqide wedileshken.

Bu yighin 29-féwral, yeni tibetlerning yéngi yilini tebrikleydighan kün'ge toghra kelgen bolup, tibetlik yashlar bu pa'aliyetni orunlashturushta aktip rol oynighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.