Erdoghanning bash meslihetchisi yalchin topchu: “Biz her da'im Uyghur qérindashlirimizning yénida bolimiz!”

18-Séntebir küni türkiye hökümiti üchinchi qétim dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependini “Dölet bixeterlikige tehdit élip kélidu” dégen bahane bilen türkiyege kirgüzmey qayturuwetken idi. Arqidinla türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan 21-séntebir küni birleshken döletler teshkilatining nyu-yorktiki bash shitabida échilghan 76-nöwetlik omumiy yighinida qilghan sözide Uyghur mesilisini shertlik rewishte tilgha aldi. Bu bir qatar ehwallar kishilerning kallisida “Türkiyening Uyghur siyasiti zadi néme? Uyghurlar hazir irqiy qirghinchiliqqa uchrawatsa, türkiye néme üchün téxiche sükütte turidu?” dégen'ge oxshash so'allarni peyda qildi. Biz bu mesililer boyiche türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghanning bash meslihetchisi yalchin topchu ependi bilen uning prézidént sariyidiki ishxanisida mexsus söhbet élip barduq.

Biz uningdin “Sizgimu melum bolghinidek, Uyghurlarning weziyiti bek éghir, bezi döletler xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan siyasitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep qobul qildi. Türkiyening sükütte turuwélishi Uyghurlarni ensiritiwatidu? siz buninggha qandaq qaraysiz?” dégen so'alni soriduq.

U mundaq dep jawab berdi: “Uyghur qérindashlirimiz hergiz ensirimisun. Ularning yénida awal allah, uningdin qalsa türkiye döliti we türk xelqi bar. Türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan téxi bir qanche kün burun birleshken döletler teshkilatining omumiy yighinida Uyghurlarning kishilik heq we hoquqini qoghdash kéreklikini éyitti. U bu sözni pütün dunyadiki döletlerning rehberlirining aldida dédi. Uyghurlar ‛türkiye bizni qollimasmu, bizge ige chiqmasmu?‚ dep ensirimisun. Türkiye hökümiti xelq'ara qanunlargha asasen Uyghur mesilisini her da'im xitaygha dewatidu, bundin kéyinmu deydu. Prézidént rejep tayyip erdoghan xitay rehberlirige her da'im Uyghurlarning heq we hoquqigha hörmet qilishi kéreklikini, xitayning Uyghurlargha heqiqiy aptonomiye hoquqini bérishi kéreklikini tekitlep kelmekte.”

Biz yene uningdin “Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysaning türkiyege kirish cheklimisining emeldin qaldurulghanliqi toghrisida éniq sot qarari bar turuqluq, türkiye hökümiti 18-séntebir küni uni enqerediki esenbogha ayrodromidin qayturiwetti, buning sewebi néme?” dégen so'alni soriduq.

U mundaq jawab berdi: “Kishiler heqqide qanuniy we memuriy jehettin bezi xata mu'amililer bolghan bolushi mumkin. Dolqun eysa ependining erkin alptékinni yoqlap türkiyege kelgende otturigha chiqqan bu mesilidin tashqiy ishlar ministirliqi we bizningmu xewirimiz boldi. Bu ishni közitiwatimiz, bu mesilini hel qilishqa tirishiwatimiz. Dolqun eysaning türkiyege kirish cheklimisining bikar qilin'ghanliqi toghrisidiki höjjetlerning hemmisi qolimizda, eger bu ish bezi shexsiy xataliqlar tüpeylidin bolghan bolsa, buni eng qisqa waqit ichide tüzitimiz.”

Yalchin topchu ependi türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghanning türkiye tashqi ishlar ministirliqi we türkiyening xitaydiki elchixanisining izchil halda xitayni Uyghurlarning kishilik heq we hoquqigha hörmet qilishqa chaqiriwatqanliqini bayan qilip, mundaq dédi: “Xitayning zémin pütünliki we bashqa jehetlerde nazuk mesililiri bolushi mumkin. Biz buninggha hörmet qilimiz. Lékin biz xitaygha izchil halda shuni dep kéliwatimiz: xitay chong dölet, biz türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwetning yaxshi bolushini arzu qilimiz. Bu munasiwet rayonimizghimu tinchliq élip kélidu. Uyghur aptonom rayoni dep atalghachqa aptonomiye hoquqini ijra qilishinglar kérek, eger Uyghur qérindashlirimizning heq we hoquqini bersenglar, xitayning bashqa döletler bilen bolghan munasiwitigimu payda élip kélidu. Xitay chong dölet, chong döletler xelqining heq we hoquqini bérishi kérek. Bu sözlerni prézidéntimiz rejep tayyip erdoghan, tashqiy ishlar ministirlikimiz we béyjingdiki elchilirimiz xitaygha dawamliq dep kéliwatidu. Dunyada tinchiq berpa qilinsa, hemmimiz üchün paydiliq bolidu. Jidelning, qanunsizliqning, adaletsizlikning héchkimge paydisi yoq, shundaqla özining küchlük dölet ikenlikini ilgiri süriwatqan döletlirigimu paydisi yoq. Dunyada tinchliq berpa qilish üchün insanlarning heq we hoquqigha hörmet qilinishi kérek.”

Biz yene uningdin “Siz türkiye hökümitining Uyghurlarning kishilik heq we hoquqini qoghdashqa tirishiwatqanliqini, prézidént rejep tayyip erdoghanning hazirghiche 2 qétim xitaygha qattiq inkas qayturghanliqini dep öttingiz. Sizgimu melum, Uyghurlarning hazirqi weziyiti bek éghir, türkiyediki Uyghurlarbashqa döletlerge qéchiwatidu? bularni hel qilish üchün türkiye némilerni qilishi kérek?” dégen so'alni soriduq.

Yalchin topchu ependi mundaq jawab berdi: “Kim néme dése désun, türkiye hökümiti Uyghurlarni qollaydu, 84 milyon türk xelqi Uyghurlarni qollaydu. Uyghurlar xatirjem bolsun, biraz sebir qilsun. Uyghurlarning nöwettiki weziyitining nahayiti éghir ikenlikini, xitayning qattiq siyasetlirining ziyankeshlikige uchrawatqan kishilerning barliqini bilimiz. Biz bularning hemmisini közitiwatimiz. Biz bir dölet, biz xelq'ara qanunlar asasida bu mesilige köngül bölüwatimiz. Dölitimizning eng aliy rehbiri xitayning eng aliy rehbirige Uyghurlarning bu échinishliq weziyitini dewatidu. Shunimu eskertip qoyay, türkiyediki Uyghur qérindashlirimizning türk puqraliqigha ötüsh telipinimu eng qisqa waqit ichide emeliyleshturimiz.”

Burun büyük birlik partiyesining re'islik wezipisini, arqidin türkiye medeniyet we sayahet ministirliqining ministériliq wezipisini ötigen yalchin topchu ependi, 2016-yilidin tartip prézidént rejep tayyip erdoghanning bash meslihetchilik wezipisini ötimekte.