Д у қ түркийә рәһбәрлири вә парламент әзалирини “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ни мақуллимаслиққа чақирмақта

Ихтиярий мухбиримиз әркин тарим
2021.01.05
Д у қ түркийә рәһбәрлири вә парламент әзалирини “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ни мақуллимаслиққа чақирмақта Дуня уйғур қурултийи өткүзгән “өзгириватқан дуня вә шәрқий түркистан” темисидики син илмий муһакимә йиғинида сөзлимәктә. 2020-Йили май.
RFA/Erkin Tarim

Дуня уйғур қурултийи түркийә рәһбәрлири, һәрқайси партийәләрниң рәислири вә түркийә парламенти ташқи ишлар комитети билән әдлийә комитети мәсуллири һәм әзалириға хәт әвәтип, уларни хитай билән түркийә арисидики “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ни мақуллимаслиққа чақирмақта.

Дуня уйғур қурултийи рәиси долқун әйса әпәндиниң нами билән әвәтилгән вә әвәтиливатқан хәттә мунулар йезилған: “мәзкур келишимниң 26-декабир күни хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийи тәрипидин мақулланғанлиқи, түркийә президенти рәҗәп тайип әрдоған қол қойған нусхисиниң түркийә парламентида икәнлики түркийәдә вақитлиқ туруш рухсити билән яшаватқан уйғурлар, шундақла пүтүн дунядики уйғурлар арисида әндишә пәйда қилди. Түркийә бу келишимни фето вә п к к террорлуқ тәшкилати әзалирини нишан қилип түзгән болуши мумкин. Лекин, хитайниң мәқсити террорлуқни баһанә қилип туруп, бигунаһ, мәзлум уйғурларниң үмиди болған түркийә билән болған мунасивитини бузуш, дуня дөләтлириниң нәзиридә түркийәниң абруйини чүшүрүштин ибарәт. Хитайниң узун йиллардин буян шәрқий түркистанда елип бериватқан бесим сияситиниң кейинки йилларда ирқий қирғинчилиққа айланғанлиқини нәзәрдә тутсақ, келишим түркийә парламентида мақулланса, шәрқий түркистанда техиму зор инсанлиққа қарши җинайәтниң садир болидиғанлиқи ениқ”.

Түркийә билән хитай арисида түзүлгән “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ниң 2017-йили икки дөләт министирлири арисида имзаланғанлиқи, 2019-йили түркийә президенти рәҗәп тайип әрдоған қол қойған болсиму, әмма түркийә парламентиниң мақуллуқидин өтмигәнлики, мәзкур келишимниң 26-декабир күни хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийи тәрипидин мақулланғанлиқи һәққидики хәвәр елан қилинғандин кейин, дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитети 27-декабир күни җиддий йиғин чақирип, бу келишимниң түркийә парламентида мақуллуқтин өтүшини тосуш үчүн немиләрни қилиш һәққидә музакирә елип барған вә әрдоған қатарлиқ түркийә рәһбәрлири, парламент комитетлири, әзалири вә башқа мунасивәтлик әрбабларға хәт әвәтишни бекиткәниди.

Д у қ ниң хетидә, хитайниң 71 йилдин буян уйғурларға қарита елип бериватқан бесим сиясити, болупму кейинки 4 йилдин буян уйғурлар дучар болуватқан инсан қелипидин чиққан муамилиләр қисқичә баян қилинғандин кейин йәнә мунулар йезилған: “биз хитайниң зиянкәшликигә учриған уйғурлар болуш сүпитимиз билән ‛залимларға қарши мәзлумларниң йенида туримиз‚ дегән шоар билән ташқи сиясәт елип бериватқан түркийә дөлити вә рәһбәрлириниң, хитайниң һийлә-нәйрәңлиригә ишинип уйғур қериндашлиридин йүз өримәйдиғанлиқиға, мәзлум шәрқий түркистан хәлқиниң пәрядиға қулақ салидиғанлиқиға, шундақла хитайниң 20 милйон уйғурни җинайәтчи елан қилиш қара нийитигә йол қоймайдиғанлиқиға ишинимиз. Биз түркийә парламентини бу келишимни мақуллимаслиққа, түркийә дөлитини езиливатқан уйғур хәлқиниң йенида турушқа чақиримиз”.

Д у қ рәиси долқун әйса әпәнди 27-декабир күни арқа-арқидин д у қ иҗраийә комитети йиғини билән дуняниң һәрқайси җайлирида паалийәт елип бериватқан шәрқий түркистан тәшкилатлириниң мәсуллири йиғинлирини чақирип, түркийә билән хитай арисида түзүлгән “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ни түркийә парламентида мақуллуқтин өткүзмәслик үчүн бәзи ишларни қилишни қарар қилғанлиқи, мәктуп әвәтиш паалийитиниң һазирғичә давамлишиватқанлиқини билдүрди.

Ундақта бу мәктуплар “җинайәтчиләрни өзара өткүзүп бериш келишими” ниң түркийә парламентида мақуллуқтин өтүшини тосушта рол ойниялиши мумкинму?

Долқун әйса әпәнди бу һәқтә тохтилип, өзлириниң мәктуплириниң иҗабий рол ойниши мумкинликигә ишинидиғанлиқини билдүрди.

Түркийәдики шәрқий түркистан вәхпиниң сабиқ рәиси һамутхан гөктүрк әпәнди түрк хәлқиниң уйғурларға зор һесдашлиқ қилидиғанлиқини, әгәр түркийәдә җамаәт пикри топлиса, бу хил күчлүк җамаәт пикирлири арқилиқ буни тосушқа тәсир көрсәткили болидиғанлиқини тәкитлиди.

Дуня уйғур қурултийи мәсуллириниң билдүрүшичә, улар һазирғичә 13 партийәниң һәр дәриҗилик рәһбәрлири, 50 парламент әзаси вә түркийәниң 15 дөләттики әлчисигә хәт әвәтип болған. Бу паалийәт һазирму актип давамлашмақтикән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.